Nr 607, grudzień 2005 - Znak

ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE
w stanie jednostki ostatecznie zdegradować. Człowiek jako zadanie do
wypełnienia (nie jako „idol” humanizmu, który miarą wszechrzeczy czyni
„upadłego” człowieka, apoteozuje „ograniczony” rozum ludzki), uwaga
zwrócona ku „rewolucji wewnętrznej”, to cel, któremu winny być podporządkowane
społeczne środki – również postęp technologiczny i demokracja,
których (przypomina Sołżenicyn) nie można traktować jak
celów samych w sobie. „Postęp pojmowano na wzór linii prostej, pnącej
się ku górze – pisze Przebinda – tymczasem okazał się on linią krzywą,
złożoną i zagiętą. Człowiek współczesny, jak powiada Sołżenicyn, zatracił
harmonię między duchową i fizyczną częścią swojej natury, utracił
także ową duchową pewność, która mówiła mu, iż istnieje różnica
między Dobrem a Złem”. „Słowo napominające” rosyjskiego pisarza
wprowadza nową perspektywę dyskusji nad drogami współczesności,
choć gdy Sołżenicyn wykracza poza ogólniki dotyczące wewnętrznej
rewolucji moralnej i projektuje rolę, którą powinno odegrać w niej państwo
i organizacja społeczna, zdaje się zapominać o tragicznym rosyjskim
doświadczeniu mariażu państwa i wartości etycznych, urzeczywistnianym
przez pruderyjny i na swój sposób dbający o moralną pieriekowkę
obywateli komunistyczny ustrój.
Myśl rosyjska, zwłaszcza nurt związany z tradycją poszukiwania płaszczyzny
łączności wiary i rozumu, który reprezentują m.in. Piotr Czaadajew,
Włodzimierz Sołowjow i Mikołaj Bierdiajew, może stanowić
ożywcze źródło dla współczesnych rozmyślań o człowieku. Rosja jest
częścią chrześcijańskiej Europy nie tylko z racji chrztu, ale również dzięki
bogatemu i oryginalnemu filozoficznemu i duchowemu wkładowi
w dziedzictwo dwóch tysięcy lat chrześcijaństwa. Te truizmy wypada
wciąż przypominać, dopóki nie napełnią się treścią, choćby dzięki pracy
swoistego zakonu znawców i propagatorów duchowego dziedzictwa
Rosji, którego Grzegorz Przebinda jest w naszym kraju jednym z najwybitniejszych
członków.
I on jednak zdaje się tracić empatyczną zdolność rozumienia rosyjskich
argumentów, gdy chodzi o dialog katolicko-prawosławny, czy raczej
jego najtrudniejszy „front” watykańsko-moskiewski. Rzeczową konstatację,
że prawosławne protesty po przekształceniu katolickich administratur
apostolskich w diecezje w 2002 roku nie ucichły nawet dwa
lata później, autor pozostawia bez próby wniknięcia w istotę problemu,
uznając milcząco histeryczne reakcje hierarchii i wiernych Kościoła prawosławnego
za pozbawione podstaw. Jeśli jednak protesty po dwóch
latach „nie ucichły”, wypada uznać istnienie problemu i zapytać, czy był
167