Nr 607, grudzień 2005 - Znak

TEMATY I REFLEKSJE
Doktryna praw człowieka, prócz tego, że można ją łatwo zatrudnić, jak
wszystkie dobre zasady, do celów najgorszych, ma jeszcze osobliwą stronę niebezpieczną.
Upowszechniła ona w naszej cywilizacji atmosferę nieskończonych
roszczeń ubranych w język tych praw. Czegokolwiek sobie życzę, czegokolwiek
bym chciał, mniemam, że mi się to należy na mocy praw człowieka. Wystarczy
czytać o procesach, które ludzie wytaczają ludziom lub instytucjom, domagając
się spełnienia ich praw, czyli roszczeń. Człowiek żyjący ze świadczeń socjalnych
twierdzi, że ma dostawać afrodyzjaki darmo, bo przecież ma prawo do przyjemności
seksualnych. Mam prawo do informacji, a prawo to jest pogwałcone,
kiedy mi się każe płacić za używanie telewizji. Oto alkoholicy skarżą przed
sądami producentów napojów alkoholowych, którzy nie powiadomili pijaków,
że alkohol szkodzi. Nie słyszałem, przyznaję, by młody człowiek skarżył się, że
jego prawa ludzkie są pogwałcone, bo nie chce z nim spać pewna dziewczyna,
ale nie zdziwiłbym się wcale, gdyby i takie skargi były podnoszone. Wszystkie
roszczenia – uzasadnione albo nieuzasadnione, rozumne albo absurdalne, z prawdziwego
i bolesnego niedostatku wyrosłe albo z bezmyślnej zawiści – dają się
w naszej kulturze przedstawić w kategoriach praw człowieka i ich pogwałceń 32 .
Taki stan rzeczy jest jednym z powodów doprowadzających autora
do wniosku o zasadności rezygnacji z języka praw człowieka na
rzecz języka obowiązków państwa.
Z punktu widzenia filozofii praw człowieka propozycja Leszka
Kołakowskiego, zrozumiała w kontekście przytoczonej przez niego
interpretacji praw człowieka, jest katastrofą w pełnym tego słowa
znaczeniu. Przyjęto założenie, że prawa człowieka są absolutne w tym
sensie, iż wynikają z norm prawa naturalnego, a prawo pozytywne
prawa te potwierdza i stawia sobie za cel ich ochronę. Zdaniem teoretyków
praw człowieka, jedynie język uprawnień jednostki może
chronić ją zarówno przed nadużyciami ze strony władzy, jak i ze
strony większości. Wiktor Osiatyński pisze:
Prawami człowieka są jedynie takie prawa, które niezależnie od ich uznania
w prawie pozytywnym mają charakter niezbywalnych praw moralnych o podstawowym
i powszechnym charakterze. (...) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
z 1948 roku uznała prawa człowieka za takie właśnie prawa moralne,
które przysługują wszystkim ludziom i które powinni mieś wszyscy ludzie. Podejmowane
przedtem i później wysiłki – zmierzające do zagwarantowania mechanizmów
ochrony praw, zarówno w wiążących paktach prawa międzynarodowego,
jak i przepisach prawa krajowego – prowadzą do przeniesienia praw
człowieka ze sfery powinności do sfery rzeczywistości prawnej, tak aby były
32
L. Kołakowski, Po co nam prawa człowieka, „Gazeta Świąteczna”, 25-26 października
2003.
119