Nr 562, marzec 2002 - Znak

ZDARZ ENIA - KSI1\ZKl- LUDZIE
minacji brakowalo niekiedy oddechu, oraz zwiqzana z niq asocjacyjnosc,
a nadto poetyckosc (nierzadko najwyiszej pr6by) - r6wnie jak aforyzm
pojemna i syntetyzujqca, jak chocby we frazie: "dumy ludzi przesylano
stolypinkami w glqb monotonii". Poniewai zas - w mniemaniu autoraparadoksy
"w przedziwny spos6b zaliczajq si~ do najwi~kszych d6br
duchowych" (Msza litewska), nie dziwi nas jego szczeg61ne upodobanie
do poslugiwania si~ tq wlasnie figurq - wywolujqcq efekt zaskoczenia
i zmuszajqcq czytelnika do wsp6lmyslenia. Tak zatem pisarz obok swady
wysoko ceni ekonomi~ slowa, powSciqgliwosc, ucieka przed slowotokiem.
Te dwa pozornie przeciwstawne walory potrafi zgrabnie ze sobq
polqczyc. W konsekwencji eseje przybierajq postac blyskotliwych konspekt6w.
Widac tu prac~ mysli, wszelako - obok niej czy raczej za jej
sprawq - milosnik prozy narracyjnej Pazniewskiego (jego powieSci i opowiadan)
zaczyna oczekiwac, ie intelektualne blyski rozjarzq si~ wop o­
wi esc ("w~dr6wki po tematach" jakosci tej nie gwarantujq). Uchwytny
w najnowszych esejach - wyrazniej zas wyczuwalny w tomach wezesniejszych,
zloionych w wi~kszej mierze z tekst6w kr6tszych -l~k przed
pustoslowiem czyni pisarza przedc wszystkim mistrzem eseistyeznyeh
miniatur, mini-esej6w, prawie przypowieSci. W kaidym z zaprezentowanych
w Europie po deszczu tekst6w tkwiq liczne ziarna, z kt6ryeh
moglyby wykielkowac nowe eseje, opowiadania, moie powieSci.
Na rzecz moina zresztq spojrzec inaczej; eseista zawczasu odpowiada
na zarzut popuszczania cugli myslom, wyobrazni, ich naglym przeskokom:
,,\V'yszlismy od smaku jalowca, a doszlismy do przypuszczalnej
historii powstania herbu, nie naraiajqc si~ na barbarzynstwo zbyt smialych
zestawien, poniewai w obr~bie starych kultur wszystko jest ez~seiq
caloSci" (Msza litewska). Do stylu Pazniewskiego, jesli jego patronem
mialby byc duch epoki, a nie konkretny modus pisania (a w zakresie
inspiracji intelektualnych obok pisarzy jui przywolywanych takie Henryk
Elzenberg i Stanislaw Vincenz), daloby si~ zastosowac to, co m6wi
on 0 kulturze jagiellonskiej: "Nie byla to kultura logicznego wywodu,
lecz raczej intelektualnych blysk6w i mysli iskrzqcych jak luk elektryczny
na tie dookolnej zgrzebnosci" (tamie). \V' ostatnim zdaniu najnowszej
swej ksiqiki, zafrasowany eseista dodaje: "Niestety, nasza epoka
ulegla gramatyce rozproszenia i stac jq tylko na obraz swiata przesycony
epizodem" (tamie).
Moina wi~c chyba zaloiyc, ie aforystycznosc eseistyki Pazniewskiego
rodzi si~ z pr6by zatrzymania, wyznaczenia granic przemijajqcej
i w szybkim tempie zmieniajqcej si~ rzeczywi~tosci. Stojqcy na progu
144