Nr 562, marzec 2002 - Znak

~~~~! _~ !~ ~ ~1~ ~___ ____.__ __ __________________ _____________________ _____ _~
si~ do takiej jedynie rozrywki, ktor'l z trudem nazwac by mozna intelektualn'l.
W przeciwnym razie wspolczesny czytelnik si~gac moglby
po jakiekolwiek enuncjacje prasowe sprzed lat, by - m'ldrzejszy od
dawnych publicystow 0 nieznane im doswiadczenia - zabawiac si~
wyszukiwaniem spelnionych lub niespelnionych proroctw.
Niewiele wi~kszy pozytek przyniesie takie konstatacja, ze Prus
z wlasciw'l sobie przenikliwosci'l i potoczystosci'l opisal narodowe
grzechy i ulomnosci, ktore po z goq stu latach niezmiennie na nas
ci'lz'l. Wygl'ld polskich miast i wsi wci'lz dowodzic moze naszego
braku poczucia estetyki i wstr~tu do higienicznego trybu zycia, choc
moze obecnie Polacy k'lpi'l si~ i myj'l z~by nieco cZ~Sciej niz w XIX
stuleciu. Stwierdzenie, ze nie umiemy pracowac, a win~ za wlasny
niedostatek ch~tnie przerzucamy na cudze barki, stalo si~ juz truizmem
- ale fakt, ze ci'lgle si~ je powtarza, nie mial wi~kszego wplywu
na rzeczywistosc. Przekonanie 0 waznej roli oswiaty i nauki w zyciu
narodu poczynilo moze pewne post~py, ale niewystarczaj'lce, by
skreslony przez Prusa wizerunek polskiego uczonego ("indywiduum
chude, blade, z obl'lkanymi oczami, z w'ltrob'l tak powi~kszon'l' ze
wystawala mu nad biodro, w wytartym surducie i spodniach oberwanych
u dolu", zaglodzone i pozbawione srodkow na badania
naukowe, IX, 309) uznac mozna za nieaktualny.
Z drugiej strony podkrd lic nalezy, ze znaczna cz~sc rozwazan
Prusa nad kondycj'l elit artystycznych i intelektualnych nie przystaje
zupelnie do dzisiejszej rzeczywistoSci. Inteligencja polska drugiej
polowy XIX i pocz'ltku XX wieku - pomimo ci'lglych samooskarzen,
nawracaj'lcych w'ltpliwosci i nastrojow zniech~cenia - podj~la
jednak ci~zar odpowiedzialnosci za spoleczenstwo, starala si~ przejmowac
i wykonywac zadania, ktore w normalnej sytuacji politycznej
spelnialyby instytucje panmvowe, i w duzej mierze zapewnita
ci'lglosc polskiej kultury ponad zaborami. Aspiracje, mozliwosci i pragnienia
wsp6lczesnej inteligencji S'l nieporownanie mniejsze niz w czasach
Boleslawa Prusa, choc zasadniczy postulat pod jej adresem ­
ape! 0 m'ldrosc w dzialaniach publicznych i wrazliwosc na potrzeby
bliznich ~ rna z natury rzeczy znaczenie ponadczasowe.
Zestaw zabawnych dykteryjek, zdroworozs'ldkowych zalecen
i przez nikogo niekwestionowanych prawd - to wci'lz tylko ulamki
27