Nr 562, marzec 2002 - Znak

~
- --- - - - - --- - -- --- - MARIA PRUSSAK
--- -- - - - - - -- - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - -- - - - -- - - - - - - - ---- - ----- - --- -
wojsku i byi czIonkiem wiedenskiej secesji, a do Warszawy jeidzii za
granic~, na kt6rej sluzby celne bezwzgl~dnie konfiskowaiy jego dramaty.
Jdli juz szukac bezposrednich inspiracji czerpanych z pism
romantyk6w, to nie w ich najwazniejszych dzieiach (te byly przedmiotem
nieustannego dialogu), ale w desperackich myslach Mickiewicza,
kt6re Wyspianski musial znac z publikacji poswiyconych sprawie
Towianskiego. N a przyklad w takim zdaniu, kt6re znalazlo si~
w przem6wieniu Mickiewicza do braci, wygloszonym 27 wrzeSnia
1847: "Swiat idzie i my staralismy si~ isc, a jeSlibysmy si~ zatrzymali,
swiat porwie nas w sw6j krqg"2. Juz porwal, zdaje si~ mowic na to
Wyspianski, bo zatrzymalismy si~ w formulach romantycznej mysli
i wyobraini. To swiat narzucil nam wlasne zasady funkcj onowania,
Nar6d jest wolny
wewn((trzn'l wolnosci~
swoich obywateli,
kazdego z nich, a t((
wolnosc zdobywa sift
dla samego siebie
wlasnym wysilkiem.
bo skupieni na tradycji i doswiadczeniu historycznym,
nie wytworzylismy swojego
ksztaltu spolecznego istnienia, kt6ry zdolalby
sprostac wyzwaniom wsp6kzesnoSci, innym
zupeinie niz te, przed ktorymi stawali
romantycy. N ajbardziej dotkliwym problemem
tego pokolenia nie bylo pytanie 0 tozsamosc
narodu - przez sto lat niewoli nar6d
przetrwal, mi~dzy innymi dzi~ ki dzieiom wielkich romantykow. One
jednak wpisywaly jego tozsamosc w doswiadczenie historyczne, nadawaly
jej postac wyprowadzonq z wiekowej tradycji. Wyspianski pyta
o przydatnosc tej formuly tozsamosci w konfrontacji z wymaganiami
wsp6kzesnego bytu spolecznoSci, istniejqcej w politycznych systemach
r6znych panstw - wobec polskiej narodowosci ob oj~t n y c h
i wrogich. Wprost stawia takie pytania w Wyzwoleniu, my sl~ jednak,
ze wszystkie jego dramaty penetrujq zagadnienia wynikajqce
z tego podstawowego doswiadczenia.
Punkt wyjscia jest dla Wyspianskiego zu peinie inny niz dla pisarzy
romant)'cznych - jakkolwiek osobliwie brzmi takie twierdzenie,
skoro gl6wna postac Wyzwolenia swiadomie przyj~la imi~ M ickiewiczowskiego
bohatera. A jednak dla niego pierwotne jest pytanie
2 A. Mickiewicz, Dziela. \Xfydan o w semi) r ocznic~ smierci poery, Wa rszawa 1955,
t . XIII, s. 204.
36