Nr 562, marzec 2002 - Znak

! ~!'!~! _~ !~~ ~1 ~ ~_________.__ ___ ___ ___ _ __ ___ _____ __ __ ____ __ ___ ___ ___~
zalo si~, ie istnieje wyjscie z fatalizmu Idei - co nie tak dawno przei
ylismy.
Bardzo delikatnie rozstrzyga Kolakowski dr~cz,!ce tylu ludzi (zwolennik6w
i przeciwnik6w Idei) pytanie 0 bezposredni,! odpowiedzialnose
mysli Marksa za to, co nast,!pilo potem w Rosji i Europie
Wschodniej. Ani nie krzyczy za innymi 0 zbrodniczej filozofii, ani
tei nie uniewinnia jej, rozplywaj,!c si~ nad pi~knem jej intencji. Kolakowski
wierzy w logiczn,! sekwencj~ mysli, w "skoro A, to i B",
w dynamik~ myslenia, kt6re id'!c za swym nap~dem, posuwa si~ coraz
dalej, az do zwyrodnienia. Odrzuca natomiast fatalizm, konieczny
rozw6j w tym jednym akurat kierunku. Wie, ie historia nie jest
heglowskim wcielaniem si~ idei, lecz niewymierzalnym zespolem
przypadk6w, ludzkich zamiarow, przymusow materialnych, pobudzen
zbiorowych. To, co si~ stalo, po prostu si~ stalo, mysl filozofow
byla tylko jednym ze skladnikow,chociai wainym (co za pos~pna
chwala dla filozofii oskarianej zwykle 0 oddalenie od iycia - tym
razem byla ai nadto blisko niego!). Utopia komunistyczna - pokazuje
Kolakowski - to bardzo stary element kultury, rna papiery zgola
szlacheckie podpisane przez najznakomitszych rn~drcow przeszlosci.
Trzeba to zrozurniee, zanim moina b~dzie skutecznie j,! zwalczae.
Nie wiemy, czy autor, postawiwszy ostatni,! kropk~ (po slowach
"Gregor Samsa"), poczul, ze zalatwil definitywnie dose dramatyczn,!
osobist'! spraw~, czy uznal, ie splacil dlug wobec swojej "oszukanej"
mlodosci. Nie jest to wazne dla odbioru jego dziela i mialoby
ewentualnie znaczenie hipotetycznej biografii intelektualnej pokolenia,o
ktorq m6g1by si~ ktos pokusie w przyszloSci. Paradoksalnie, to
dzielo 0 uniwersalistycznym rozmachu, dotycz'!ce zjawiska, kt6re
powinno obchodzie wszystkich, poprzez okolicznosci i dat~ swego
powstania (a potem i tlumaczen na roine j~zyki) stalo si~ ksi,!zk,!
przede wszystkim dla Polakow, bo wpisywalo si~ w ich los i emanowalo
z czlowieka uczestnicz'!cego w tyrn losie. Znalazlam potwierdzenie
tego faktu, gdy po wielu latach i zwlokach Gl6wne nurty zostaly
przeloione na francuski. Nie wierzylam oczorn, czytaj'!c recenzje
wambitnych pismach - jak to, czy oni nie zdaj,! sobie sprawy,
czym jest ta ksi,!zka, na czym polega jej zasadniczosC Jak przelomo­
81