Nr 562, marzec 2002 - Znak

~
_ _________ __ n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ n __ n ___ ZOA RZEN'AcKSI,IZJ(j C_LUOZl'
temu stanowi'!cy fragment wydanej w 1975 roku przez Instytut Literacki
w Paryiu ksi,!zki Ewolucja czy rewolucja oraz ogloszone w "Tygodniku
Powszechnym" refleksje Czarna skrzynka (0 pisal1iu powojennej
historii Polski) (1990) oraz Czym byla PRL (1995). Calosc zostala
poprzedzona Przedmowq Autora.
Poszczegolne teksty uiozono w taki sposob, aby powstal zapis "powojennej
historii Polski pod rz,!dami komunistycznymi". Nalezy wszakze
zaznaczyc, ie ksi,!ika ta nie jest klasycznym podr~czni kie m historiistanowi
ona raczej zwi~zly opis wydarzen dotycz,!cych przede wszystkim
momentow zwrotnych w dziejach Polski Ludowej, takich jak "narodziny
systemu wladzy" w drugiej potowie lat 40., "odwilz" w polowie
lat 50., tzw. wydarzenia marcowe w 1968 roku, protesty spoleczne
w grudniu 1970 i czerwcu 1976 roku oraz okres stanu wojennego. Konieczne
wydaje si~ tez zastrzeienie, ie Wykres gorqczki nie zawsze odzwierciedla
aktualny stan badaii, nalezy bowiem pami~tac, ze teksty zamieszczone
w ksi,!zce powstaly kilkanaScie lub nawet ponad dwadzie­
Scia lat temu, gdy tymczasem w latach 90. szybko rozwijaj,!ce si~ badania
nad dziejami PRL przyniosly wiele nowych, waznych ustalen.
Zgloszone uwagi nie maj,! jednak bynajmniej na celu zniech~cic czytelnikow
do lektury tej ksi,!zki, jestem bowiem przekonany, ze chociaiby
ze wzgl~du na pionierski charakter wielu zamieszczonych w niej tekstow
zajmie ona w polskiej historiografii nalezne jej zasluzone miejsce,
podobne do tego, ktore w odniesie niu do dziejow dwudziestolecia rni~dzywojennego
zajmuje opracowanie Adama Prochnika: Pierwsze pi~tnastolecie
Polski niepodleglej. Walorem ksi,!iki Karpinskiego nie jest
wszakie jedynie jej prekursorski charakter. Warto po t~ pozycjy si~ gn'lc
przede wszystkim dlatego, ze stanowi ona brzmiqcy zadziwiaj,!co aktualnie
gtos w tocz'!cej si~ obecnie waznej dyskusji publicznej ,,0 pochodzeniu
i naturze PRL". Glos 0 tyle istotny, ze pochodz,!cy od niezwykle
wnikliwego obserwatora opisywanych przez siebie wydarzen, kt6ry,
analizuj,!c kolejne "punkty zwrotne" w dziejach PRL, przekonuj,!co udowadnia,
ze twor ten byl "partyjnym, komunistycznym i namiestniczym
pseudopanstwem w Polsce". W tym kontekscie na szczegoln,! uwag~
czytelnikow zasluguj,! bardzo ciekawe obserwacje Autora dotycz'!ce j~zyka
PRL-owskiej propagandy. Krotkie, lecz wnikliwe komentarze Karpinskiego
z latwoSci,! obnazaj,! zaklamanie oficjalnego j~zyka "aparatu",
zwracaj,!c uwag~ na jego abstrakcyjnosc i wewn~trzn,! niesp6jnosc.
Omawiana ksi,!zka jest dzielem niezwyklym takie dlatego, ie stanowi
imponuj,!ce swiadectwo niezaleinoSci intelektualnej jej Autora, ktory pod­
146