šesti broj časopisa (sic!)

dočekali, ali se stvarnost pokazala tek blijedomslikom izmaštanog stanja – potpuno razočaravajućegi razoružavajućeg. Tako pisac na posveironičan način provocira odgovore na pitanja slobodei demokratije, prikazujući ih kao stanja kojanisu baš prikladna za čovjeka. Tako on iscrtavaput Mađarske od revolucionarne 1956. pa dopraga 21. vijeka. Od revolucije protiv Sovjetskogsaveza, preko političkih progona, disidenstva, pado tranzicije, koja je ovdje posljednja dionica putakao metafore, mađarsko društvo je konačno pronašlosvoj smiraj, svoju slobodu. Spokoj je zapravoroman koji se ironično poigrava sa prevlastimajedne naspram druge ideologije, jednog naspramdrugog političkog sistema, a svaki od njih, nasljeđujućiprethodni, društvo uvodi u stanje spokoja.Zaboga, incest!Roman je ispisan u ja-formi iz perspektive AndoraVera, tridesetšestogodišnjeg pisca i glavnogjunaka priče (da se poigram ustaljenim frazama).Andor je sin Rebeke, nekadašnje prvakinje drame,koja se povukla u osamu svoga doma nakon što suje komunističke vlasti degradirale u epizodisticu,jer je Andorova blizanka i talentirana violinisticaJudit prebjegla na Zapad. Životni vijek Bartišovogjunaka se odvija između pitanja kad-ćeš-doći igdje-si-bio, koja mu majka neprestano postavlja,a koja su zapravo skraćenica njenog puta od ženekoju su muškarci obožavali, a žene s podjednakimžarom mrzile, do starice koja je sklonjena u svojstan, gdje joj je jedina veza sa svijetom njen sin.A njen sin manipuliše njome tako što na različitenačine dobavlja pisma iz cijeloga svjeta lažući jojkako ih šalje njegova sestra Judit. I tako je dramajedne prodice ispričana iz perspektive svakog odovih likova, dok raznovrsnost narativnih strategijapredstavlja po jedan odjeljak iz njihovih životaprikazujući društvenu scenu i odnose među njima.Jasno je da Bartiš majstorski i iznimno suosjećajnoopisuje odraz duboke psihološke raskolačiji su protagonisti majka i sin, ali i složene političkedrame. To je također jedan od razloga zaštoje roman Spokoj toliko vrijedan za jedno društvoi jednu književnost. Romaneskni prevrat nudisasvim izvrnutu perspektivu odnosa među likovima,koja se najbolje ogleda kroz šokantno otkrićeincesta između majke i sina kao ključne relacijeu romanu, odnosno epizode koje otkrivaju kakoje, na kraju, majku ubio sin. I tako roman slikamasa sahrane ulazi u svoj finalni dio dajući smisaoi odgovore na pitanja postavljena u inicijalnomdijelu. Edipalni kompleks je tek posljedica odnosaizmeđu dva lika koji je u romanu konstruirantako da su neprestano bili u zavisnosti jedan oddrugoga. Sin nije uspio postati ostvarenje majčinogideala, a njegova stalna lutanja su je navodilana mržnju i bijes, čime je polako preuzimaoulogu svoga oca. Upravo u tom odnosu postajejasno zašto je lik Judite izmješten iz Budimpešte,jer njegovim izmještanjem postaje moguća realizacijaincesta. Tako Juditino izmicanje u Zapadima višestruku ulogu. Njime se ukazuje na političkipritisak u Mađarskoj, na disidenstvo – ono jesnažan motiv za budući slijed događaja. Njime je,također, sačuvana cjelovita priča o jednoj porodici,jer stalnim pozivanjem na Juditu, glavni protagonistapovratkom u djetinjstvo uspjeva arhiviratislike porodice Ver. Da priča ne bi bila u potpunostizaokupljena odnosnom između majke i sina,Bartiš je vrlo vješto iskoristio model takozvanogljubavnog trokuta uvodeći Ester Feher, s kojomje Andor u ljubavnoj vezi, kao i Evu Jordan, kojaje dvostruko vezana za porodicu Ver. Najprije jespavala sa Rebekinim mužem, da bi kasnije imalaodnos sa njenim sinom. Iz perspektive EsterFeher romansijer razotkriva odnosne majke isina, koristeći se njegovim priznanjem koje svojsmisao ima tek nakon što završni dio romanaupotpuni njegov uvodni dio. U svakom odnosumajka mrzi svaku ženu koja ima bila kakav odnossa njenim sinom. Dakle, i jedan i drugi lik imajumotiv za svaki čin u romanu, bilo da je on učinjenzbog duhova prošlosti ili je tek hir i ljudski odgovorna stvarnost.Kakav spokojNaravno da se bojim. Ali dok je kaljava peć takotopla, i ja ću imati ljudske crte. Kada bih, recimo,sedeo u dvorištu neke kuće pored jezera, negdeBogu iza nogu, u Karpatima, mogao bih da napišemkako samo jedna stvar može da me ispunidivljenjem: zvezdano nebo nada mnom. A to jepremalo. Tako Bartiš završava roman Spokoj.Spokoj na kraju proživljava i glavni protagonista.Mnogo je razloga zašto se nameće pitanje kakoje jedan ovakav roman rijedak ili ga nema nikakona južnoslavenskom književnom tlu, tamo gdje jeskoro pa preživljen trenutak u kojem je Mađarskabila na pragu 21. vijeka. Nije li i ovom društvupotreban spokoj za takvo nešto?7Kada pišu o Srednjoj Evropi, Juruj Andruhovyč i Andrzej Stasiuk u podnaslovu knjige eseja Moja Evropa dopisuju dva eseja otakozvanoj Srednjoj Evropi, kako bi na neki način, što je učinjeno i sadržajem knjige, ukazali na to kako su taj prostor i iskustvadruštva u jednom pogledu postali tek književna građa s ogromnim simboličkim kapitalom.14(sic!)