1rzZ1XN

3. HITZ ELKARKETA
Orain arte, izenaz eta izenondoaz aritu garenean, izen eta izenondo soilak
hartu ditugu kontuan (hau da, haur, zakur, ate, zuri, oker eta hauen gisakoak).
Baina kategoria gramatikal horien barman beste era honetakoak ere aurki
ditzakegu: zeru-lurrak, aita-amak, zuri-urdina, txori kaiola, haragi salda,
betoker, eskuzabal, albistari saltzaile, gari jote, e.a. Aipatu berri ditugun iz(~n
eta izenondo hauen berezitasuna honetan datza: bi hitz, zehatzago esan, bi
morfemaz osatuak daude (zeru+lur, aita-ama, zuri-urdin, txori+kaiola,
haragi+salda, begi+oker, esku+zabal, e.a.), bi morfemak askeak direlarik,
esan nahi baita, bakoitza bere aldetik erabil dezak...;;ula askatasun osoarekin:
(87) (a) Jatetxe honetako haragi salda oso gozoa da
(b) Haragia garestia da
(e) Etxe batzutan Uf sobera ematen diote saldari
(d) Dendari hori arront eskuzabala omen da
(e) Esku horick zikin dituzu
(f) Bide hura ez zen hain zabala
Izen edo izenondo bakunak, aldiz, morfema bakarraz osatuak daude (ikus
goiko izen, zakur, ate, zuri edo oker). Beste modu batera esanda, txori-kaiola
izenean, aldi berean, beste bi izen bereiz ditzakegu, biak bakunak: txori eta
kaiola. Eskuzabal izenondoan ere esku eta zabal, izena eta izenondoa aurkitzen
dira. Argi ikusten denez, haur, zuri, oker edo ate hitzak, berriz, ezin ditzakegu
gehiago zatitu, ezin baitugu horien barnean -esanahiaren aldetik, jakinaelementu
gehiago bereizi.
Badira, bestalde, tarteko izen eta izenondoak ere, hots, bi morfemaz osatuak
daudenak, baina bi horietarik bat bakarrik, oinarri deritzona, da askea, bestea
beti elementu lotua baita: menditsu, erosketa, bertsolari, zerriki, negarti,
negargarri, labainkor edo izozgailu genituzke azken sail honetako adibideak.
393