Download hier het complete rapport. - EduDivers

steeds gewoner, nooit gewoon
13.7.2 Manieren van spreken (en zwijgen)
‘Het gaat niet meer over “homoseksualiteit”, maar over “homo’s”‘, zegt gh. ‘Dat woord
“homoseksualiteit” is ook zo expliciet; “homo” is wat luchtiger, wat speelser.’ Vroeger
werd ‘homo’ in gezelschap nauwelijks gebezigd: ‘Je vermeed het, omdat het niet beschaafd
was. [...] Je zegt ook niet “kut” of iets anders dat met seks te maken te heeft. [...]
En “homo” heeft natuurlijk altijd met seks te maken – onmiddellijk.’ (gh)
Voordat het begrip ‘homoseksualiteit’ of ‘homofilie’ in zwang raakte, waren er andere,
bedekte termen in zwang: zowel jah als kb vertelt dat in de jaren vijftig mannen die niet
warmliepen voor het andere geslacht werden aangeduid met de uitdrukking ‘die heeft
geen vrouwenvlees’.
Een veelgenoemde verschuiving is de opkomst en ondergang van de term ‘homofilie’.
Tot voor enkele decennia was deze gangbaar in (behoudend) protestantse kring. ‘Toen
spraken we ook over “negers”, bijvoorbeeld; dat klinkt nu misschien heel denigrerend.’
(hs) In de jaren zestig en zeventig was ‘homofilie’ progressief, maar ‘[...] geleidelijk aan
zag je dat homofilie alleen gebruikt werd door de mensen die daar tegen waren.’ (rg)
Het stijlboek van de Volkskrant schrijft hierover: ‘Als bijvoeglijk naamwoord schrijven
we liever homoseksueel dan “homofiel”, omdat dit laatste woord een eo-achtige bijklank
heeft gekregen.’ (Van Gessel et al. 1997: 84). Vandaag de dag gebruikt ook de eo echter
in haar (zeer uitvoerige) webdossier de term homoseksualiteit. Deze verschuiving heeft
zich eveneens voltrokken in het Nederlands Dagblad: ‘Je wilt verstaan worden, dus als een
term als badinerend wordt ervaren, dan gebruik je hem niet meer.’ (kb) Maar niet overal
is ‘homofilie’ verleden tijd: ‘In pastoraal taalgebruik in orthodox-gereformeerde kring
wordt gezegd “onze homofiele broeders en zusters” of “onze homofiele naasten”.’ (jah)
Ook de term ‘geaardheid’, die eveneens opgang maakte in de jaren zestig, blijkt omstreden,
vooral in evangelische kring:
Different [voorheen: de ehah] heeft zich altijd verzet tegen de term geaardheid. [...] Wij
zijn er ook niet helemaal gelukkig mee, maar echt veel betere termen hebben we niet. [...] Bij
RefoAnders spreken wij van ‘mensen met homogevoelens’. (jah)
Vroeger noemde het coc het ‘geaardheid’, later gingen ze over ‘gerichtheid’ spreken, omdat
wij [ehah/Different] dat ook deden. Maar dan bedoelden ze met gerichtheid ook je levensstijl.
[...] En nu noemen ze het een onveranderbare identiteit...’ (js)
De toon van het spreken over homoseksualiteit (of homofilie) is eveneens veranderd:
volgens gh is ze luchtiger geworden – zo kun je nu iemand terloops vragen of hij of zij
misschien homo of lesbisch is. En volgens jq is de toon nu ‘meer integer en vragenderwijs’.
Gevraagd naar de manier waarop er ‘vroeger’ werd gesproken over homoseksualiteit
noemen de respondenten trefwoorden als ‘zonde’ en ‘taboe’, maar ook ‘onkunde en
geheimzinnigheid’ en termen die eerder duiden of afkeer dan op morele afkeuring:
‘vreemd’, ‘vieze mensen’, ‘schuttingtaal’. ‘Vroeger dacht men: iemand moet gewoon niet
zo raar doen.’ (jah) Vóór de jaren zeventig werd volgens js in de kerk (i.c. de Christelijk
Gereformeerde Kerk) eigenlijk niet anders over homoseksualiteit gedacht dan in de
buitenwereld. Een onbedoeld gevolg van dat taboe en die onwetendheid was een zekere
228