Lessen voor een Belgisch tijdsbeleid Een analyse van Europese ...

handelingsvoorschriften laten de actor geen keuze. Een activiteit heeft dan eenzelfde
betekenis voor iedereen, ze vindt plaats op dezelfde momenten voor iedereen. Een dergelijke
situatie komt niet overeen met het leven in de moderne samenleving, maar we vinden ze wel
terug in gesloten instellingen, zoals kloosters. Het leven in de benedictijnenkloosters is in dit
opzicht verhelderend (Zerubavel, 1980; Achterhuis, 2003). Deze ordes waren sterk
georganiseerd op basis van een seriële organisatie van de tijd, waarin temporele orde en
regelmaat centraal stonden. De dagindeling in deze ordes werd bepaald door vastliggende
tijdsstippen, tijdsduren en sequenties van wederkerende activiteiten. Zo stelde de Regel van
Benedictus de regelmaat van de liturgische getijden (zevenmaal daags) en de honderdvijftig
psalmen per week centraal als structurerend samenlevingsprincipe. De taakverdeling en
gedragregels stipuleren een absolute link tussen tijdsbestedingen en tijdsbestekken. Deze
absolute tijdsordening maakte het leven voor de kloosterlingen gemakkelijk. Ze moesten niet
bepalen we ze eerst deden en wat erna, wanneer ze moesten bidden, hoe vaak ze zich
wasten. Ondanks de intensiteit van de levens van de kloosterlingen, werd hun bestaan dan
ook getekend door sereniteit, rust en regelmaat.
SITUATIE 2: COLLECTIEVE VERALGEMEENDE NORMEN
Absolute normen komen niet overeen met de realiteit van de moderne samenleving. Doordat
de schaal van het samenleven veel groter is en het maatschappelijke leven aanzienlijk
complexer is, kunnen waarden en normen in gedifferentieerde samenlevingen onmogelijk
concreet en situatiespecifiek zijn, zoals in de Benedictijnse kloosters (Parsons, 1965;
Durkheim, 1973). Het zijn veeleer veralgemeende gedragsregels, van toepassing op sociale
posities, gehelen van activiteiten, rollen of relaties. Normatieve voorschriften zijn bijvoorbeeld
de algemene verwachtingen die een samenleving stelt tegenover moeders en vaders of
werknemers. Het individu draagt zelf een grote verantwoordelijkheid over hoe deze algemene
verwachtingen geconcretiseerd worden in de specifieke situaties en contexten.
Ook veralgemeende normen zorgen voor een afgestemde tijdsordening. Normen prioriteren en
beperken handelingsalternatieven. Ze geven aan wat maatschappelijk wel en niet verwacht
wordt. Ze geven aan wat wel en niet aangepast gedrag is en geven een hiërarchie aan
handelingsdoelen. Als een actor zich verschillende doelen stelt, kunnen normen en waarden
aangeven welke de verkieslijke volgorde van het implementeren van doelen is. Als dergelijke
hiërarchieën collectief gedragen worden, spreken we met Parsons (1951: 302) van
“geïnstitutionaliseerde prioriteiten”. Ze geven maatschappelijk gedragen hiërarchieën aan
tussen handelingsdoelen. Dergelijke hiërarchieën zijn bij uitstek een rem op de tijdsdruk,
omdat de keuze van de actor gestuurd en gesteund wordt door de hem omringende actoren.
Zo zal een arts vaak familietijd moeten onderbreken vanuit professionele verplichtingen, maar
omdat een dergelijke onderbreking deel uitmaakt van een maatschappelijk geïnternaliseerd
waardepatroon, zal dit voor de arts en voor zijn familie zelden in vraag gesteld worden. Een
14