Lessen voor een Belgisch tijdsbeleid Een analyse van Europese ...

“(…) differentiation produces multiple sources of tension and raises the problem
of the articulation of the spheres with each other. With various spheres or
“subsystems” following their own “logic”, complexity is reduced internally but
produced externally. (…) For many societies and individuals, then, differentiation
can be expected to pose a problem. Order becomes more than a presuppositional
concern” (Lechner, 1985: 161).
Tijdsordening is een manier om de verschillende gedifferentieerde levenssferen op elkaar af te
stemmen. De essentie van temporele coördinatie is het samenbrengen van mensen en dingen
of juist het voorkomen ervan. Het gebeurt courant dat we met te veel mensen, op dezelfde
plek hetzelfde doen (denk aan verkeersfiles, overvolle vakantiebestemmingen, samengepropte
treinen, wachtrijen aan kassa’s). Daartegenover kampen we met de moeilijkheid samen te
komen met familie, vrienden of een datum voor een volgende vergadering te vinden.
Individuen, gezinnen, ondernemingen, vervoersbedrijven, scholen, winkelorganisaties en
andere organisaties worden met deze problemen dagelijks geconfronteerd. Dit zorgt voor het
gevoel dat we voortdurend het eigen leven moeten coördineren en afstemmen op de snel
wisselende aan- en afwezigheid van mensen en dingen die we willen ontmoeten of mijden. Als
de coördinatie van het handelen misloopt uit zich dat in de eerste plaats in de vorm van
gemiste of ongewenste ontmoetingen. Op individueel niveau wordt dat doorgaans ervaren als
een gebrek aan tijd. Op maatschappelijk niveau uit zich dat op het vlak van mensen in lange
wachtrijen, files, overbezette of ongebruikte infrastructuur en op het vlak van goederen in
overdreven grote stocks en onderbenut kapitaal.
In de naoorlogse samenleving zijn er een drietal ontwikkelingen waarvan we denken dat ze in
belangrijke mate hebben bijgedragen tot een toename van de spanningen tussen verschillende
maatschappelijke levenssferen – vnl. de spanning tussen de arbeidssfeer en de private,
vrijetijdssfeer - en die aldus aan de basis liggen van een meer problematische tijdsorde: (1)
de globalisering, rationalisering en instrumentalisering van de arbeid; (2) de toegenomen
arbeidsmarktparticipatie van vrouwen en (3) het toenemende belang van de vrije tijd.
2.3.1. Mondialisering, rationalisering en instrumentalisering van de arbeid
Zoals aangegeven kende onze samenleving in de twee decennia na de Tweede Wereldoorlog
een vrij stabiele en voorspelbare tijdsordening met scherpe grenzen tussen de tijdsbestekken
van werk en niet-werk en een gegenderde verdeling van de beroeps- en gezinsarbeid. Een
belangrijk element in deze tijdsordening was de regulatie van arbeid en niet-arbeid. Het
economische leven was uitgekristalliseerd rond een vaste indeling van de levensloop en vaste
collectieve werktijden. Vanaf de jaren zeventig komt er verandering in deze orde van vaste
werktijden. De drijvende krachten achter deze veranderingen zijn de oliecrisissen en de
globalisering van de economie. Belangrijk voor deze thematiek is de impact van dit proces op
20