Lessen voor een Belgisch tijdsbeleid Een analyse van Europese ...

De tijdsproblemen waarmee mensen dagelijks worden geconfronteerd zijn bij uitstek een
sociale kwestie. Wat en wanneer we iets doen, hoe lang iets duurt, de volgorde waarin we de
dingen doen en de regelmaat of het ritme van activiteiten zijn uitdrukkingen van sociale
waarden, houdingen, opvattingen, normen, posities, rollenpatronen en maatschappelijke
ongelijkheden. Patronen van tijdsbesteding variëren dan ook in verschillende culturen en
subculturen en in verschillende bevolkingscategorieën. In die zin is tijdsordening meer dan de
optelsom van individuele preferenties (vgl. Elchardus, 1996; Breedveld, Cloin & van den
Broek, 2002). Het is het product van hoe een samenleving activiteiten in tijd en ruimte
organiseert. Overheden zijn een belangrijke partij bij de temporele organisatie van de
samenleving, bij het bepalen en regelen van arbeids- en openingstijden, van de
pensioenleeftijd, het inrichten van kinderopvang… De behoefte aan een beter georchestreerde
tijdsordening is de afgelopen decennia in de meeste Westerse landen sterk toegenomen.
Onder invloed van maatschappelijke veranderingen ontstond een meer problematische
tijdsordening (zie bv. Aymard, Grignon & Sabban, 1993; Adam, 1995; Elchardus, 1996,
Breedveld & van den Broek, 2002; Beckers, 2004). Dit is ook de belangrijkste reden waarom
er gedurende de afgelopen decennia in vele Europese landen tal van initiatieven en projecten
rond tijdsordening ontstonden (o.a. in Italië, Frankrijk, Nederland, Duitsland). De politieke
aandacht voor tijdsproblemen is bestaande in België, maar vertaalt zich niet of in zeer
beperkte mate naar een expliciet tijdsbeleid. Er was bijvoorbeeld de aandacht van
verschillende Vlaamse excellenties voor het onderwerp, waarbij ze zichzelf het predicaat van
minster van tijd gaven 1 . Maar veel concrete acties werden niet ondernomen. Het tijdsbeleid in
België is vooral impliciet van aard. Verschillende bevoegdheidsdomeinen op verschillende
bestuurlijke niveaus grijpen in op de tijdsbesteding van individuen en de tijdsordening van de
samenleving. Zo wordt er beleid gevoerd betreffende arbeidstijden, openingstijden van winkels
en diensten, schooltijden,… Maar ook de ingrepen in het openbaar vervoer, de aanleg van
wegen, de voorzieningen voor jongeren, de inplanting van industrieterreinen,... hebben een
invloed op de wijze waarop individuen hun tijd besteden en een collectieve tijdsordening tot
stand komt. Impliciet tijdsbeleid is echter nog geen geïntegreerd tijdsbeleid, waarin een meer
omvattende geregisseerde tijdschoreografie wordt nagestreefd.
1.2. OPZET VAN HET ONDERZOEK
De vraag stelt zich dan ook in welke mate België nood heeft aan een geïntegreerd tijdsbeleid,
of in welke mate de tijdsproblemen van alledag gebaat kunnen zijn bij een beleid dat ingrijpt
op de tijdsordening of dat faciliterend werkt voor de individuele tijdsbesteding. In opdracht
van Federaal Wetenschapsbeleid werd de onderzoeksgroep TOR van de Vrije Universiteit
1 Mieke Vogels als minister van Welzijn, Bert Anciaux als minister van Cultuur en Renaat Landuyt als
minister van Werkgelegenheid.
8