leren onderwijzen in een werkplekleeromgeving - Hogeschool de ...

Leren onderwijzen in een werkplekleeromgeving
Het onderscheid tussen de vragende en stellende vorm tijdens het gesprek heeft voor ons een
kwalitatief belang in die zin dat uitspraken met een vragend karakter vanuit de mentor ruimte
geven om vragen te stellen bij de interpretatie van de kwaliteit van uitspraken.
Zo is aannemelijk dat een mentor die veel vragende uitspraken doet meer ruimte biedt voor
zelfsturing en reflectie dan de mentor die vooral stellende uitspraken doet. Om deze reden is
per gespreksfase en kernactiviteit in de codering van de trefwoorden het vragende en stellende
karakter tot uitdrukking gebracht door een ‘s’ dan wel een ‘v’ aan de variabele toe te kennen.
De analyses. Voor de verwerking en analyse van de transcripties van de bandopnamen is
gebruik gemaakt van het computerprogramma Kwalitan (versie 5.09, Peters, 2001; Wester &
Peters, 1999). Voor de analyses is elk van de 22 transcripties als één zelfstandig
‘mentoringsgesprekdocument’ in Kwalitan ingevoerd. Omdat in het computerprogramma
Kwalitan per segment maximaal 50 coderingen met trefwoorden mogelijk zijn, is elk
gespreksdocument steeds na dat aantal coderingen gesegmenteerd. Bij de analyses speelde
deze segmentering verder geen rol.
De analyses van de transcripties zijn er mede op gericht te onderzoeken van welke
gesprekspartner tijdens het gesprek het initiatief uitgaat. Bij elke uitspraak is daartoe bepaald
of er a) sprake was van een nieuw aangetroffen stellend of vragend initiatief. Daarnaast is
nagegaan of de uitspraak betrekking had op b) een variabele uit de gespreksfasen of uit de
kernactiviteiten, terwijl c) tevens werd vastgesteld van welke gesprekspartner het inititatief
uitging (van de mentor ‘m’ of van de aanstaande leraar ‘a’).
Net als bij de interviews wilden we voorkomen trefwoorden toe te kennen aan herhalende
uitspraken (vgl. § 4.2.3). Bij de analyses is een uitspraak alleen gecodeerd wanneer er sprake
was van een nieuw ‘onderwerp’. Daarmee is het toekennen van trefwoorden aan herhalende
uitspraken voorkomen. Evenmin zijn de taalkundig ‘conversationele’ reacties van de
gesprekspartner die ‘hoorder’ is (Houtkoop & Koole, 2000), zoals reacties op de vragende en
stellende uitspraken, en andere hoordersbijdragen gecodeerd (vgl. § 4.2.3).
Als in de reactie van de hoorder duidelijk een eigen wending herkenbaar is op het initiatief
van de spreker doordat deze bijvoorbeeld een nieuw onderwerp of alternatief inbrengt, is
sprake van een nieuw initiatief. Op deze wijze is bij de codering rekening gehouden met de
‘ongeordende’, ‘in herhaling vallende’ spreker zowel als met ‘conversationele’ reacties.
Op dezelfde wijze als bij de interviews bestaan de trefwoorden uit variabelen waaraan codes
zijn toegevoegd die een eenduidige analyse van de uitspraken mogelijk maken. Bij de
analyses zijn we, meer dan bij Engelen (2002) het geval is, uitgegaan van de opvatting dat de
initiatiefname die steeds een vragend of stellend karakter bezit, in het mentoringsgesprek
afhankelijk is van de inbreng van beide partijen, de aanstaande leraar en de mentor. Voor de
analyses van de uitspraken kan dan worden volstaan met het toekennen van tweemaal twee
extra codes: s = stellend, v = vragend en m = mentor, a = aanstaande leraar. Voor de analyses
van de mentoringsgesprekken waren voor de 25 respectievelijk 11 variabelen derhalve 144
trefwoorden nodig. Als voorbeeld van een operationalisatie van een variabele in een
trefwoord, is in Tabel 6.5 de uitwerking gegeven van de variabele ‘afspreken van het leerdoel
of de leerdoelen voor de komende les of lessen’.
149