leren onderwijzen in een werkplekleeromgeving - Hogeschool de ...

Leren onderwijzen in een werkplekleeromgeving
In dit licht zien we in de praktijk lerarenopleidingen ook op grote schaal kiezen voor
‘competentiegerichte’ onderwijsvormen (Vermunt, 2006). Een bijkomend argument voor de
invoering daarvan is de groeiende noodzaak tot flexibilisering (toenemende heterogeniteit van
instroom). Een ander argument heeft betrekking op nieuwe inzichten over het leren van
leraren (het leren van complexe handelingen in de authentieke beroepspraktijk). Voor de
opleiding neemt daardoor de plaats van de partnerschool als leer- en werkplaats in belang toe
(Deinum et al., 2005).
Binnen deze competentiegerichte onderwijsvormen betekent leren onderwijzen dat een
aanstaande leraar zich op het beroep van leraar gerichte competenties moet eigen maken. In
navolging van Wouda & Snoek (2003) omschrijven we een competentie of bekwaamheid als
het vermogen om op basis van aanwezige kennis, vaardigheden en houdingen adequaat te
kunnen handelen in complexe beroepssituaties. Dit vermogen omvat ook het kunnen
reflecteren op en het verantwoorden van keuzes en beslissingen die tijdens dat handelen
worden gemaakt. Wat elke aanstaande leraar straks als beginnend leraar aan competenties
moet bezitten, vloeit sinds 1997 voort uit de zogenaamde startbekwaamheidseisen
(Onderwijsraad, 1998; SLO-VSLPC, 1997).
Primair doel voor de aanstaande leraar die leert onderwijzen is daarmee te gaan voldoen aan
de eisen die gesteld worden aan een startbekwame leraar. Omgekeerd impliceert dit dat
diezelfde eisen voor de betrokken actoren in belangrijke mate de inhoud en vormgeving van
de werkplekleeromgeving zullen bepalen. De Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL)
bracht in 2004, namens de beroepsgroep leraren, een voorstel uit over de invulling van deze
bekwaamheidseisen.
Recent zijn de zeven door de SBL ontwikkelde beroepscompetenties geformaliseerd in het
Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel (23 augustus 2005, nr. 05.000562).
De beroepscompetenties hebben betrekking op zeven bekwaamheidsgebieden:
- vier competenties hebben te maken met het directe onderwijs in de klas en het contact met
kinderen: pedagogisch, didactisch, organisatorisch en interpersoonlijk (de onderlinge
interactie van kinderen);
- twee competenties hebben te maken met samenwerken (één met collega’s en één met de
omgeving);
- één competentie heeft betrekking op sturing van de eigen persoonlijke ontwikkeling.
Het werken met ‘competentiegerichte’ onderwijsvormen heeft gevolgen voor de praktijk
zowel als voor de theorie. Zo dwingt deze aanpak de lerarenopleidingen tot een minder
gedetailleerde curriculumbeschrijving (Wouda & Snoek, 2003). Van den Akker (2003) wijst
in dit verband op tien componenten die dusdanig samenhangen dat verandering van de ene
component gevolgen heeft voor de andere. Zo zal bij curriculumvernieuwing een verandering
in de component rationale meer of minder gevolgen hebben voor de componenten doel,
inhoud en vormgeving, maar ook voor de componenten leeractiviteiten, toetsing, rol van de
docent, leermiddelen of locatie en tijd. Bij een competentiegerichte aanpak ligt het leertraject
om tot competent handelen te komen minder vast. Bijna paradoxaal lijkt dat in deze situatie
het eindresultaat, de startbekwaamheid, belangrijker wordt dan de route waarlangs de
aanstaande leraar dit resultaat bereikt. Toch lijkt dit schijn aangezien er meer mogelijkheden
ontstaan voor flexibiliteit en individuele leerroutes.
De conclusie is dan dat zeker afstemming op de leerbehoeften van de aanstaande leraar een
kenmerk binnen de werkplekleeromgeving zal zijn dat aan belang wint.
17