1zctZYy

Antropolog William A. Haviland, tanımlayıcı bir akrabalık sistemi olan
Sudan Akrabalık Sistemi‟ndeki (Betimleyici Sistem) terminolojiyi şu şekilde
açıklamaktadır: “Bu sistemde bir kişinin annesinin erkek kardeşi (dayı), babasının
erkek kardeşi (amca) ve babası ayrı ayrı ifade edilmiştir. Aynı şekilde babasının kız
kardeşi (hala), annesinin kız kardeşi (teyze) ve annesi farklı adlandırılırlar” (Kültürel
Antropoloji 338). Akrabalık sisteminin değişmesiyle birlikte Türk dili, baba ile
amcayı (babanın erkek kardeşi), anne ile teyzeyi (annenin kız kardeşi) birbirinden
ayırma ihtiyacı duymuş ve “hala” (babanın kız kardeşi) sözcüğünü de Arapçadan
almıştır (Güvenç 166). Daha sonrasında “yeğen” (kardeş, amca, hala, dayı veya
teyzenin çocuğu) sözcüğü, cinsiyete göre tanımlanan Fransızca kuzen (erkek yeğen)
ve kuzin (kız yeğen) sözcükleri ile de ifade edilmeye başlanmıştır. Aile tanımının ve
akrabalık terimlerinin farklılaşması dolayısıyla Orta Asya‟daki Türk boylarındaki
ensest yasağının kapsamı ile İslamiyet sonrası Türk boylarındaki ensest yasağının
kapsamı farklılık göstermektedir.
Ana veya baba yanlarından biri seçilerek, soy çizgisini bu tercihe göre
anasoylu ya da babasoylu olarak devam ettiren toplumların yanı sıra iki yanı da eşit
tutan toplumlar da vardır. Anasoylu ailede damat, anasoyu dışından; babasoylu
ailede gelin, babasoyu dışından biriyle evlenmek zorundadır. İki yanlı sistemlerde ise
evlenecek gencin eşi, anne ve babanın ailesi dışından seçilmektedir. Eşin aile
dışından seçimine izin verilmeyen topluluklarda çapraz kuzen evlilikleri tercih
edilmektedir (Güvenç 168). Orta Doğu toplumlarında ise paralel kuzen evlilikleri
(amca oğlu ile evlilik) daha yaygındır. Sosyolog Serim Timur, Türkiye‟de akraba
tanımlanan kuzen ve kuzin sözcüğünün cinsiyete bakılmaksızın yerini sadece kuzen sözcüğüne
bırakması bu dönüşümün yaşandığının göstergesidir.
4