Skólaskýrsla 1995 - Verzlunarskóli Íslands

meiri fjarlægð. Vandamálið er hins vegar að þangað til nýlega var hlutfallið á milli innri ljósstyrks
Cepheid stjarna og 1A sprengistjarna óþekkt. Vitneskja um þetta hlutfall er hins vegar forsenda þess að
nota megi stjörnur til nákvæmra fjarlægðarmælinga. Mögulegt er að rannsóknir á undanförnum árum
ásamt þróun nýrrar mælitækni geti leyst úr þessu vandamáli.
Rannsóknir sem hófust árið 1992 á vetrarbrautinni NGC 4639 bentu til þess að þar væri að finna 1A
sprengistjörnu. Vísindamenn mældu ljósstyrk stjörnunnar eins og hann greindist á jörðinni. Það sem
kom vísindamönnum mest á óvart var að þeim tókst einnig að greina 20 Cepheid stjörnur innan
vetrarbrautarinnar. Þar sem styrkur Cepheid stjarna er þekktur gátu vísindamennirnar reiknað
fjarlægðina til NGC 4639 sem reyndist 82 milljónir ljósára. Út frá þessu gátu þeir síðan áætlað innri
ljósstyrk sprengistjörnunnar. Ef allar sprengistjörnur af gerðinni 1A hafa svipaðan ljósstyrk veita þær
stjarnvísindamönnum því áreiðanlegt verkfæri til fjarlægðarmælinga og þar af leiðandi til áætlunar
Hubble fastans.
Þessar niðurstöður benda til þess að Hubble fastinn sé u.þ.b. 57 km/s á hverja megaparsek. Með
öðrum orðum, útþensluhraði alheimsins eykst um 57 km á sekúndu fyrir hverja fjarlægðaraukningu sem
nemur 3,26 milljónum ljósára. Ef þessar niðurstöður eru réttar þá er alheimurinn um það bil 17x10 9 ára
gamall. Nokkrir fræðimenn hallast frekar að því að Hubble fastinn sé af stærðargráðunni 80 sem mundi
gera alheiminn 12 x 10 9 ára gamlan. Þó enn sé ágreiningur um tölugildi Hubble fastans eru flestir
vísindamenn sammála um að miklar framfarir í mælitækni muni leiða til endanlegrar lausnar þessa
vandamáls innan örfárra ára. Sem stendur er aðal ágreiningurinn um það hvort allar 1A sprengistjörnur
hafa jafnan ljósstyrk. Það væri mikilvægt skref í rétta átt ef úr því fengist skorið.
16. Stjörnufræði. Fjallaðu (í u.þ.b. 10 línum) um annaðhvort i eða ii:
i) Sólkerfið. (Fyrirbæri, lögun/skipulag o.s.frv.).
ii) Sólmiðjukenning Kópernikusar. (Meginatriði kenningarinnar, sögulegt samhengi eða
þýðing hennar í grófum dráttum).
Efna- og eðlisfræði, 5. bekkur máladeild
1. Krossaspurningar. Merktu aðeins við eitt svar (besta svarið) í hverri spurningu.
a) Boyle kom með skilgreiningu um:
❑ frumefnin fimm.
❑ hvað sé efnasamband.
❑ hvernig sé hægt að sundra vatni.
❑ hvað sé frumefni.
❑ lotukerfið.
b) Litskiljun er aðferð sem er notuð til að:
❑ aðskilja frumefni frá öðru frumefni.
❑ sundra efnasamböndum.
❑ eima efnablöndu.
❑ aðskilja efnasambönd.
❑ aðskilja efni.
c) Merktu við það sem er rangt:
❑ Efnasambönd eru gerð úr frumefnum.
❑ Algengasta afbrigði kolefnis hefur 12 eindir í kjarna.
❑ Alkóhól er (eða inniheldur) lífrænt efni.
❑ Sérhvert efni er gert úr einu eða fleiri frumefnum.
❑ Klóratóm er stærra en klóríðjón.
d) Merktu við það sem er rétt:
❑ Leysni fastra efna minnkar við hitun.
❑ Hrein efni eru annaðhvort frumefni eða efnablöndur.
98