Jaarboek Thomas Instituut 1997 - Thomas Instituut te Utrecht

106 H.W.M. TEN HAVE
overstroming mede veroorzaakt was door onverantwoorde roofbouw
door een bepaald bedrijf. In die zin kunnen door bepaalde
toeschrijvingen mensen vervreemd worden van hun verantwoordelijkheid.
De toeschrijving aan Gods toom kan in die zin niet die
vervreemdende werking hebben jegens menselijke verantwoordelijkheid,
omdat de toom Gods altijd terugverwijst naar
menselijke zonde. De toeschrijving aan de toom Gods is dan
misschien pijnlijk, maar uiteindelijk niet minder heilzaam omdat zij de
mens tot het besef van de ernst van zijn zonde en daarmee van zijn
verantwoordelijkheid brengt. Bovendien wordt in de toeschrijving van
een ramp aan Gods toom niet het kwaad van zo'n ramp in directe zin
aan God toegeschreven, maar die toeschrijving aan God betekent
slechts dat God wil dat de mens de verantwoordelijkheid voor zijn
daden draagt. In deze zin wil ik ook verstaan wat de auteurs van de
Dunklen Seiten zeggen over het richten van God, namelijk dat hier het
gaat om het onthullen van de samenhang van schuld (Die Dunklen
Seiten Gottes, p.180).
Toch gebeurt het in werkelijkheid dikwijls dat de toeschrijving aan
Gods toom vervreemdend werkt ten aanzien van de menselijke
verantwoordelijkheid en Gods heilswil, doordat die toom Gods b.v.
toch als een kwaadaardige reactie van God wordt opgevat naar
menselijke analogie. Om die vervreemdende werking tegen te gaan, is
het een voorwaarde dat duidelijk gemaakt wordt naar welke menselijke
zonde die toom Gods verwijst, en dat er een aannemelijk verband
bestaat tussen die zonde en hetgeen als Gods straf wordt aangemerkt.
Met 'aannemelijk' bedoel ik ten eerste: 'verhelderend', verhelderend
voor ons begrip van het menselijk leven en van Gods wil, tegen de
achtergrond gezet van Gods wil zoals die reeds geopenbaard is in
traditie en heilige Schrift.
Ten tweede wil ik met het woord 'aannemelijk' nadrukkelijk
een subjectief element aanbrengen. Met 'subjectief wil ik hier de
existentiële betrokkenheid aanduiden van het kennend subject op
lichamen de andere schepselen regeert. Bepaalde pastorale troostende
opmerkingen in de trant van 'Dit doet God niet, dat doet het noodlot', kunnen
dus niet gebaseerd worden op het fatum van Thomas, alsof het hier zou gaan
om een principe dat los van God regeert.