Jaarboek Thomas Instituut 1997 - Thomas Instituut te Utrecht

THOMAS' WETSBEGRIP 65
overeenstemming van het ding en het verstand." Anders dan bij de
bepaling van het waarheidsbegrip heeft Thomas bij de bepaling van het
wetsbegrip evenwel niet de beschikking over een reeks van traditionele
definities waaruit hij kan putten. bij de constructie van zijn defmitie.
Desalniettemin gaat hij ook hier methodisch te werk. Hoewel Thomas
zich in ST I-II, q.90 niet verantwoordt, is duidelijk dat hij zich van de
aristotelische causaliteitsleer bedient.
In de klassieke en middeleeuwse wijsbegeerte is het verklaren
in termen van causaliteit zeer gebruikelijk en hoewel deze wijze van
verklaren waarschijnlijk zo oud is als de filosofie zelf, spreekt men
doorgaans van de aristotelische causaliteitsleer; niet zozeer omdat
Aristoteles eigenlijk de eerste was die oorzakelijkheid systematisch
doordacht heeft als welomdat hij alle oorzakelijkheid tot een viertal
oorzaken heeft teruggebracht. 6 In het algemeen kan al datgene in
wijsgerige zin oorzaak genoemd worden waarvan het zijn van een
gevolg op enigerlei wijze afhankelijk is. Bezien we nu de bepaling van
het wetsbegrip dan zijn drie van de vier oorzaken gemakkelijk aan te
wijzen.
In ST I-II, q.90 a.Ic voert Thomas aan dat een wet in de
eerste plaats een bepaalde regel (regula) en maat (mensura) van
handelingen is, waardoor iemand tot handelen wordt aangezet of van
handelen wordt afgehouden. Dat een wet leidraad en maatstaf is, een
maat-regel dus, zal niemand verbazen, maar Thomas voegt hieraan toe
dat regel en maat van menselijke handelingen het verstand is, dat het
eerste beginsel is van menselijke handelingen. Het is immers eigen aan
het verstand om te ordenen tot een doel, hetwelk eerste beginsel is in
praktische aangelegenheden. Hierop laat hij dan de vaststelling volgen
dat daar datgene wat in iedere afzonderlijke klasse eerste beginsel is,
maat en regel van die klasse is, een wet iets moet zijn van het
verstand.
Deze toevoeging behoeft ongetwijfeld toelichting. Allereerst
moeten we ons bedenken dat Thomas zich de vraag stelt of een wet
iets van het verstand is. Vervolgens moet bedacht worden dat het
verstand eerste beginsel is in meer metafysische zin, terwijl het doel
eerste beginsel is in meer logische zin. De toevoeging veronderstelt in
Zie Metaph. A.7.988a18-b21.