Jaarboek Thomas Instituut 1997 - Thomas Instituut te Utrecht

66
M.A.J .M. BUIJSEN
de eerste plaats bekendheid met: a. de idee dat ieder stoffelijk ding
samengesteld is uit vorm en stof (zonder vorm als haar innerlijke
structuur en haar uiterlijke vorm kan stof immers niet bestaan), en b.
de idee dat ieder ding neigt tot een werking die gegeven is met zijn
vorm. Zo kan gezegd worden dat een bal tot rollen geneigd is omdat
hij rond is. Ook mensen hebben een vorm, namelijk een menselijke
ziel en eigen aan deze ziel is het verstand. Zoals nu volgehouden kan
worden dat het rollen van de bal 'door' de ronde vorm 'komt', zo kan
staande gehouden worden dat menselijke handelingen 'door' de ziel
'komen'. In deze zin is de menselijke ziel 'beginsel' van menselijke
handelingen en is het verstand, als het deel van de ziel dat de overige
delen bestuurt," 'eerste beginsel' van menselijke handelingen."
In de tweede plaats veronderstelt de toevoeging bekendheid
met Thomas' gewoonte om de werking van het praktische verstand te
vergelijken met dat van het beschouwelijke. Uiteraard kan het
verstandelijke vermogen van de mens ook aangewend worden voor het
nemen van beslissingen omtrent het doen (het handelen en het
vervaardigen). Redeneringen aangaande het doen vertrekken vanuit
datgene wat gewild wordt, een doel, om te eindigen in een keuze voor
een handelwijze. Thomas spreekt dan van het doel als eerste beginsel
in praktische aangelegenheden, omdat het doel als het ware eerste
premisse is in praktische redeneringen, terwijl de keuze voor de
handelwijze als het ware gevolgtrekking is. In het opzicht van
voortgang gelijkt het praktische redeneren op het beschouwelijke,
logische redeneren." Het antwoord op de vraag laat zich dan als volgt
Zie ST I, q.81 a.3 ad2 en ST I-II, q.9 a.2 ad3.
Zie STI-I1, q.I a.I ad3 en STI-II, q.66 a.I.
9 Het leidt tot grote misverstanden indien aan Thomas' vergelijkingen
van het praktische met het beschouwelijke redeneren teveel gewicht toegekend
wordt. Thomas zelf gebruikt hierbij consequent het woordje 'quasi' (naar mijn
mening het beste te vertalen met 'zo'n beetje zoals') om aan te geven dat een
praktische redenering weliswaar in één opzicht overeenkomt met een
beschouwelijke redenering maar niet in alle. Tenslotte kan een praktische
redenering geen syllogisme zijn. Immers, vanwege de contingentie van de
omstandigheden waarin handelingen zich voltrekken, kan de 'waarheid' van de
'premissen' onmogelijk steeds onverminderd ook in de 'gevolgtrekkingen' van
praktische redeneringen aanwezig zijn.