Jaarboek Thomas Instituut 1997 - Thomas Instituut te Utrecht

THOMAS' WETSBEGRIP 67
recapituleren: daar een wet regel en maat is van bepaalde menselijke
handelingen, en het praktische verstand regel en maat is van alle
menselijke handelingen, moeten wetten wel iets zijn van het verstand.
Ook het aspect van afkondiging is wezenlijk aan wetten. In ST
I-II, q.90 a.4c herhaalt Thomas dat een wet als regel en maat aan
anderen opgelegd wordt. Nu worden een regel en een maat opgelegd,
zo vervolgt hij, doordat ze "toegepast worden op degenen die gemeten
en geregeld moeten worden." Toepassing is nodig opdat een wet haar
bindende kracht verkrijgt, en toepassing vindt plaats doordat de
mensen kennis van de wet opdoen. Zonder afkondiging geen bindende
kracht en dus is afkondiging noodzakelijk. Diegenen die niet aanwezig
zijn bij de afkondiging van een wet, zijn volgens Thomas dan ook niet
verplicht tot het in acht nemen van die wet, tenzij voor zover er
kennis van genomen is of voor zover er kennis van genomen kan
worden door bemiddeling van anderen nadat de afkondiging is gedaan.
Daarenboven strekt een eenmaal gedane afkondiging zich uit over de
toekomst naargelang de duurzaamheid van het geschrift, waardoor een
wet in zekere zin voortdurend afgekondigd wordt.
De vorm is datgene waardoor het subject bepaald wordt.
Anders gezegd: vormoorzaak is datgene wat iets maakt tot wat het is.
Vormoorzaak (causa formalis) van een wet is een afgekondigde
ordening van het verstand.
Het eerste beginsel in praktische aangelegenheden is het
uiteindelijke doel. Het uiteindelijke doel van het menselijke leven is
geluk. In ST I-II, q.90 a.2c concludeert Thomas daarom dat een wet
zich op de verhouding tot het geluk moet betrekken. Bovendien, zo
vervolgt hij, daar ieder deel tot een geheel geordend is en de
individuele mens deel is van een volkomen mensengemeenschap,
betrekt een wet zich noodzakelijkerwijs in het bijzonder op de
verhouding tot het gemeenschappelijke geluk.'? Thomas zegt in ST 1-
10 Dit is niet te plaats om te verwijlen bij Thomas' begrip van het
gemeenschappelijke geluk of het gemeenschappelijke goede. Ik wil hier
volstaan met een weergave van Henle's adequate omschrijving: "A society's
Common Good, in its broadest sense, includes all those things which everyone
in the society needs, desires or shares in, either actually or potentially,
directly or indirectly." Zie Saint Thomas Aquinas, The Treatise on the Law:
Summa Theologiae I-II, qq.90-97, edited with an introduction, Latin Text,