van chuong thi phu annam 1919+1923

1. Phần phá, nghĩa là mở bài cách xa gần ngụ ý mình sẽ nói trong phần giữa. Phần
nầy làm vắn và làm đặng hai cách: a. Minh phá là nói cách rõ ràng đơn sơ theo ý đề.
b. Ám phá là nói cách văn hoa cao ký bóng dáng.
2.Phần trạng, nghĩa là phần nói rõ việc chính điều hoặc khen hoặc chê tùy nghi. Phần
nầy phải làm cho minh bạch từng điều, có sánh ví với tích kia truyện nọ, thêm văn
hoa tỉa vẽ, thì mới hay; song phải cứ điều thật, chơ ham hoa mà mị.
3.Phần kết là tóm lại ý bài, hoặc nguyện xin cám đội, hoặc răn bảo khuyên lơn, v.v.
tùy theo bài mà kết cho tự nhiên. Phần nầy chớ làm dài quá, lại phải nói theo ý bài mà
tomscho gọn, trước thì khỉ sự kết chung, sau thì cứ thúc lại mà kết dần dần cho đến
hoàn kết là kết cho trọn.
Vậy cho đặng thành một bài phú, thì đặt cũng khá dài, cách như văn tế. Ấy là chính
bài phú thật, còn chí như đặt một đôi câu lẻ thẻ, tuy có kẻ kêu bằng câu phú, song thật
là câu đối mà thôi, không phải là phú như ta nói đây.
77. H. Làm bài phú phải giữ câu giữ vế thể nào?
T. Làm bài phú phải giữ câu giữ vế như văn tế, là các câu phải đối đáp nhau cho hạp
vận trắc bình, cho hiệp hòa ý nghĩa. Còn mỗi vế thì đặt hai câu liên đối, hay là bốn
câu cách đối, lại giặm thêm sáu câu cách đối vào một đôi vế cũng đặng. Song hãy
nhớ như đã nói trong văn tế; phải xen lộn câu dài câu vắn và tráo trở liên đối cách đối
cho có điệu dễ nghe. Lại khi mở khỉ sự một phần, thì quên đặt hai câu liên đối, chưa
thấy họ đặt cách đối.
NOTA. Trong văn tế có mấy tiếng Mão. Hỡi ôi! Nhớ cha xưa, ôi!, v.v. thì trong bài
phú cũng nên đặt tiếng mãi khi hết một phần, hay là khỉ sự một phần khác, song phải
lựa vắn tắt vài ba tiếng cho gọn, như: số là, vui thay, tiếc thay, gẫm mà coi, kìa hãy
xem, v.v. cùng các cách khác như vậy.
78.H. Bài phú chia ra mấy thứ?
T. Chia ra 3 thứ: 1 là phú vô vận; 2 là phú nhứt văn; 3 là phú tạp vận.
1. Phú vô vận là phú đặt có câu đối đáp; song cuối mỗi vế không buộc phải đặt vận
nào.
2. Phú nhứt vận là phú đặt cuối mỗi vế đều hòa với nhau một vận từ đầu đến cuối
hoặc trắc hoặc bình như văn tế vậy.
3. Phú tạp vận là phú đặt có xen lộn nhiều vận, vận nầy đôi ba vế đoạn qua vận khác.
Vậy nay nói riêng về mỗi thứ cho rõ.
ĐIỀU THỨ I
DẠY CÁCH ĐẶT PHÚ VÔ VẬN
79. H. Phú vô vận phải đặt làm sao?
T. Phú nầy khỉ sự đặt hai caai liên đối, câu bình trước hay là câu trắc trước thì mặc ý.
Đoạn thì kế tiếp các câu khác muốn liên đối cách thể nào cũng mặc ý; song phải có ý:
hễ vế trước hết đã kết một tiếng trắc, thì câu tiếp theo cũng phải đặt tiếng cuối trắc,
rồi câu thứ bốn phải đặt tiếng bình ở cuối, thể nào cho từ câu thứ hai sấp lên, có hai