van chuong thi phu annam 1919+1923

Ví dụ: muốn khen trò Vêrô thông thài, thì trước hết khen chung chung về sự chữ
nghĩa văn chương là điều trọng là điều tốt, thiên hạ xưa nay đều yêu chuộng, v.v. Ấy
là tìm ý tứ theo genre. Bây giờ luận tới Vêrô là một trò đã đặng sự thông minh khoán
chúng, ấy là đặng điều thiên hạ yêu chuộng xưa nay, cho nên Vêrô thật là phước thay,
đáng khen thay! Ấy là tìm ý tứ theo espèce.
54. H. Làm Énumération des parties thể nào?
T. Phải xét từng phần riêng trong một ý chung, rồi luận chũng cũng một ý.
Ví dụ như bài khen trò Vêrô thông minh thì làm Énumération des parties thể nầy:
“Vêrô thật là người thông mình cụ thể, thông luật đạo, thông lý đời, lẽ thánh kinh
thấu suốt, câu xứ thế am tường, nói phô nghe bạt thiệp, thưa thốt cũng lẹ làng… cho
nên hẳn Vêrô là người thông minh cụ thể…”
55. H. Xét theo Circonstances là làm sao?
T. Xét theo Circonstances là xét theo thì thế. Vậy có những Circonstances nầy: ai, sự
gì, ở đâu, những phương thế nào,vì làm sao, đã hóa ra cách nào, khi nào.
Ví dụ: Giảng về sự tội là điều quái gở mà luận theo Circonstances thì làm thể nầy:
“Kẻ phạm tội là loài thọ sinh yếu đuối mà phạm đến Đấng tạo thành thiên địa, là
Chúa cả chí tôn vô đối… nó phạm tội là làm đí gì? Nó làm một điều gớm guốc hư
hèn, đến đỗi chẳng dám nói đến tên ấy… nó làm điều quái như vậy ở đâu? Nó làm
trước mặt Đức Chúa Giời là Đấng sẽ phán xét nó…Hồn, xác, trí lòng, ngũ quan, tứ
thể Chúa ban cho nó để làm lành, mà nó dùng mà phạm tội… Mà nó phạm tội như
vậy vifl àm sao? Vì cho đặng tìm một chút vui hèn sướng giả, mau hết mau qua… Nó
làm cách nọ thể kia tai quái, nói ra chẳng đáng, cho đặng làm sự tội… Nó phạm tội
đang khi phải làm lành lập công, vì ngày giờ Chúa cho nó sống ở đời là có ý ấy
đó…”.
56. H. Xét theo cause và effet là làm sao?
T. Xét theo cause là xét căn do gốc ngọn: còn xét theo effet là xét những điều hay dở
bởi nó mà ra.
Ví dụ: Luận về tội dâm dục, xét cause có, thì là bởi ma quỉ xác thịt thế gian mà ra;
bởi chẳng lánh dịp hiểm nghèo, chẳng giữ ngũ quan, chẳng hãm mình, chẳng cầu
nguyện, ở không nhưng, cậy mình, v.v.
Còn xét effets là nó sinh ra sự cứng lòng, mê muội, làm gương xấu, v.v. Sau hết lại
phải mất linh hồn.
57. H. Dùng Opposition là làm sao?
T. Nghĩa là so sánh điều mình nói đó với một điều khác nghịch hay là mạnh hơn, để
cho lý càng ra mạnh.
Ví dụ: Giảng về tội dâm dục đó thì nói nó nghịch cùng đức sạch sẽ, là đức làm cho ta
nên giống thiên thần, làm cho linh hồn ra tốt đẹp, đáng cho Chúa chọn làm bạn thiêng
liêng… lại tội dâm dục ở giữa dân ngoại còn gớm thay, huống lữa là ở nơi người giáo
hữu là kẻ đã nên một phần thân thể thiêng liêng cùng Đức Chúa Giêsu”.