van chuong thi phu annam 1919+1923

nan trách. Song trách đã muộn, muốn đã rồi, trước không muốn rày muốn việc đã
xong. Đặng mười trự tiêu ngót mười trự, sẵn trăm đồng xài ráo trăm đồng; không
nghĩ đến việc gia tư, chẳng xem sao điều hậu hoạn; không nhắm coi nồi, chỉ nuôi
theo bụng: ấy hẳn chẳng biết độ thân, không lo gia thế. Khốn thay! Có kẻ nồi nhỏ mà
bụng lại to: của nhà nõ có là bao, mà tiêu xài như người đầy bị. Giang sơn bằng om
một, mà cơ cuộc tợ nồi năm, quần áo xuê xoang, khăn dù đỏng đảnh, ăn thì những vật
lạ đồ ngon, uống lại gia sơn bành thủy đậu 8 . Bởi đó cho nên phải chạy tạm bên nầy,
xây bên nọ nợ quá với, quyết thả liều, miễn nót cho qua cổ điều, có ai hỏi thì ngã bàn
tay trắng. Ấy là những kẻ ăn không coi nồi. Song chớ nghĩ nồi mình to, lo chi ngót.
Ôi! Biết bao nhiều kẻ ỷ giầu nên sau phải mạt, bởi chẳng ăn kiệm ở cần, mà nên gia
bần thân khổ. Bởi đó dẫu có nồi to cũng chớ ỷ giàu mà phá của. Hữu tiền thường bị
vô tiền nhựt: có tiền phải e hết có ngày. Ấy là ăn coi nồi, nay diễ thêm câu ngồi coi
hướng. Mặt trời mọc hướng đông, khi lặn phải về hước tây, không phải bạ hướng nào
vào hướng ấy đâu! Con người cũng như thế, phải ngồi nhằm hướng ở nhằm nơi: tố kỳ
vị nhi hành, ấy sách còn ghi để. Phải phận nhỏ nhoi thì ở cho nhỏ nhoi; lâm kỳ co hẹp
cũng cam đành eo hẹp. Thú nào theo thú nầy, bậc nào theo bậc nấy. quân quân, thần
thần, phụ phụ, tử tử, phu phu, phụ phụ: nghĩa là vua ở xứng vị vua, tôi ở phải bậc tôi,
cha trọn niềm cha, con phải đạo con, chồng trọn bậc chồng, vợ nên thân vợi; ai an
phận nấy, ấy là ngồi nhắm hướng. Vua chẳng biết chấp chánh bình quyền, tôi chẳng
hay trung quân ái quấc, ấy là một điều ngồi không nhằm hướng; cha chẳng biết chữ
phụ từ, con chẳng hau câu tử hiếu, đó cũng là ngồi không nhằm hướng; chồng không
trọn niềm khoảng lệ, vợ chẳng vẹn đạo tào khang 9 , ấy cũng là ngồi không nhắm
hường. Thật ra câu xử thé, ở xứng bậc người là điều khó thiệt, song cũng là cần thiết
phải lo mới nên thân phận. Dầu có chữ tố nhơn nan 10 , song còn có câu vô nan sự 11 .
Vậy dẫu ở bậc nào cũng phải lo cho xứng bậc ấy. Lúc ở nhà với thân nhơn gia thuộc,
khi ra đi với làng xóm diềng, thảy đều phải coi hướng mà xây, tùy khi mà xử. Nhớ
xưa thầy Phu Tử dầu là người thế thượng anh danh, ra nói hương đằng còn tỏ hình
khép nép. Ông Mạnh Chi tuy là người cao tài hùng đảm, đến chồn triều đình vẫn một
dạ khiêm cung. Ấy người quân tử ở đời hằng biết khuất thân xử thế, chẳng hề ỷ vị
cậy tài mà chọn nơi cao hướng. Vậy ta phải noi theo đó mà ở với đời, tắt một lời là
kính Chúa ái nhơn, dĩ khiêm tiếp vật. Còn bề gia thế thì ăn kiệm ở cần, chớ xí xài mà
hư gia bại sản. Ăn coi nồi, ngồi coi hướng, ấy là đó.
Ở đời biết ở biết ăn,
Mới nên quân tử mới rằng trượng phu.
Ăn thàm ở chạ là ngu,
Ngạn đời vẽ nét sách nhu xoi tì.
Cho là kẻ thực bất tri,
Người tâm bất tại lễ nghi bất tường.
Tiêu pha trước phải tính lường,
8 Thủy đậu là tửu (rượu), nói như vậy để dõi với tiếng sơn hành (Champagne).
9 Khoảng lệ, Tào khang là hai tiếng nói bóng chỉ đôi bạn vợ chồng.
10 Làm người là điều khó.
11 Thế thượng vô nan sự, đô lai tâm bất chuyên: trên đời không điều gì khó, khó tại lòng chẳng biết lo.