van chuong thi phu annam 1919+1923

suy không học lại thêm nguy. Nguy là vì suy lạc nẻo, rối là tại không nền; trí khôn
không biện bạch, lý sự thiếu căn do, ấy là rối là hiểm. Vậy trí khôn phải biện bạch thị
phi, lý sự phải từng căn cước. Theo lý riêng mà biện bàn cố chấp, đó không phải là
lý, lý có khi phải thắng ý: ý hay lắm, lý không lạc; nẻo đã lạc thì không gọi là lý nữa.
Lý sự thì có lý tìm trong sự, có lý ở ngoài sự. Xét lý trog sự chưa minh thì phải tìm lý
ngoài sự 6 . Chớ vội quyết rằng sự vô lý, vì nhiều điều quá lý mà không nghịch lý.
Nhiều việc cao thâm áo diệu, nhiều điều việt tánh siêu phàm, siêu trí xét chẳng tới
nơi, kém tài suy sao cho thấu? Bởi đó há dễ lấy ngao lường nước biển, mà lạc nẻo
xuống thâm uyên. Nên phải tìm lý ngoại mà biện bạch việc cao sâu, mới khỏi mắc
câu tư đãi. Ấy là thận tư chi minh biện chi: học hành phải xét, phải suy, phải bàn. Đó
là mẹo mực trong việc học hành, không noi theo đó thì khó học cho thông, không cứ
như vậy chớ trông dính bảng.
Biện tư hai chữ khuyên trò,
Tư đừng lâm đãi biện cho minh tường;
Kéo mà chậm bước văn chương,
Lại làm ngoại dụ hoặc vương tư tình.
Nhiều người mượn tiếng văn minh,
Song đeo vút hổ chực rình mồi chiên.
Dặn mình thử ý chơn truyền,
Lẽ ngay phải phục ý riêng phải dè.
Văn bài miệng đọc tai nghe,
Đọc thời lo hiểu chớ hề bỏ qua.
Xét lui suy tới gần xa,
Sánh so sự lý, khử tà từng chơn.
Biết câu tính thiệt so hơn
Đa văn quyết đãi hiền nhơn di lời.
Khuyên trò giữ vựn đừng lơi,
Tập bèn chóng được học thời mau thông.
Tiết Thứ Hai
Tầm Nguyên Tự Hoạch Luận.
BÀI THỨ I.
Luận về chữ Sĩ ± và chữ Thổ ±
Khác nhau một chút vắn dài,
Mà sinh hai chữ hai loài khác nhau.
6 Lý trong lý ngoài là chi, thì đã dạy trong phần thứ I về cách tìm lý.