van chuong thi phu annam 1919+1923

100. V. Cung thán. Cung nầy hát khi than van sự buồn, khi thương tiếc ai v.v. cũng
gọi là cung Thán Nam ai.
Cung Thán thường quen đặt bằng chữ nho hết, còn kiểu đặt thì có nhiều: có khi đặt
như câu đối 9, 10, 11 tiếng; có khi đặt như thơ thất ngôn tứ tuyệt, có khi đặt như thơ
ngũ ngôn, như thấy trong mấy ví dụ sau nầy:
Ví dụ: 1. “Phụ bắc tử nam, thống thiết dã,
Tử kiều vĩnh biệt;
Hhuynh sơn đệ hãi, hu ta hồ,
Đường đệ chi li”.
Ví dụ: 2. “Phúc lí bồi hồi,
Kim nhựt phân li hà nhứt hội,
Đông sương kiết thảm,
Ngãi van vong phụ tữ chi tình”.
Ví dụ: 3. “Đoạn đoạn sầu tình đoạn đoạn li,
Tha hồ, thiên địa bức hà vi,
Xả tắc giang sơn an nhẫn khí?
Âm dung thương biệt hà thời qui”.
Xem mấy ví dụ đó đủ hiểu cách đặt cung Thán làm sao. Cung nầy đặt nghĩa lý đối
cho xát thì càng hay; song nếu không đối đặng thì cũng chẳng hệ gì.
Ấy nói qua một ít điều về cách đặt Tuồng theo kiểu văn nho; ao muốn đặt thì phải cứ
các kiểu đó. Phải tùy theo người theo việc mà đặt cho nhằm kiểu nhằm cung. Như khi
vua Quan, Thiên Thần, v.v. hát, thì đặt cung hát bạch mới có sự nghiêm trang, xứng
vai tuồng v.v.; còn cung bắc thì xứng việc vui vẻ, hăng nồng, những vai phiên, vai
tướng, vai quân.
Trong tuồng khi chỉ cung ấy thì thích hai chữ Loạn viết.
Còn mấy cung lý, cung thày, cung xẩm thì là những cung pha trò cho vui; đặt mấy
cung ấy thì đặt như vãn lục bát. Ví dụ:
“Dùng dằng hai ngả kéo lôi,
Anh lôi tôi kéo cho rồi đàng cưa”.
NOTA. Khi rồi Tuồng thì đặt ít câu cung Bắc để mà tạ cùng chúc, như câu: “Kính
chúc Ngô Hoàng v.v.”
Còn khi rồi một Tấn cũng nên đặt ít câu cho kẻ xem Tuồng đặng hiểu, đã rồi Tấn ấy
mà qua Tấn khác.
Ví dụ: “Bi hoan li hiệp sự thường,
Kính dâng thứ nhứt, xin tường Hồi hai”.
(Tuống Lý thiên Long).