van chuong thi phu annam 1919+1923

Kéo buồm tùy gió, trở lèo tùy khi;
Vàm ghềnh vịnh hiểm chớ đi,
Lúc xuôi thẳng mái, thì nguy đậu thuyền.
Dùng đời phải biết kinh quyền,
Nhập gia tùy tục ngạn truyền xưa nay;
Song còn phải nghĩ kẻo sai,
Tục thuần tục lệ là hai thói đời:
Tục thuần nên tập với đời,
Chí như tệ tục ắt thời chớ theo,
Kẻo lâm nhiều nỗi cheo leo,
Điều hồn hại xác là điều thậm nguy.
BÀI THỨ VIII.
Luận về câu: Nước còn quyến cát làm doi,
Huống chi ta chẳng tài bồi cho nhau. (câu hát).
Người sinh ở giữa thế dẫu phân đông tây nam bắc tứ phương; song có câu tứ hải giai
huynh đệ. Xét đó đủ hiểu nghĩa vụ loài người phải ở với nhau làm sao cho xứng, kẻo
thẹn với loài cầm thú, lại hổ với vật khối nhiên. Nghe thiên hạ có ca rằng: nước còn
quyến cát làm doi, huống chi ta chẳng tài bồi cho nhau. Lấy vật khối nhiên mà
khuyên người hữu trí, chỉ xem hai giống vô linh mà dặn một loài tri giác. Kìa xem
nước với doi tuy là hai giống khác nhau, song cũng gần nhau hôm sớm; nghĩ tình lân
hữu, nhớ chữ tương liêu: nước muốn cho vóc phình bình rộng, chẳng quản chi gió
động sóng xao, miễn là quyến cát bồi doi, cũng cam đành chao lòng động vực.
Hễ trên doi được quang chiêm mĩ cảnh, thì dưới nước cũng thủy tú hà thanh. Nọ cái
vịnh sông kỳ nên cảnh đẹp để tiếng thi ngâm, nõ phải chăng, cũng vì trên doi dưới
vịnh hòa hai: trên tre rậm xanh xanh, dưới nước thanh vặc vặc. huống chi ta chẳng tài
bồi cho nhau. Ta là một loài một giống ở với nhau khuya sớm vãng lai; tùy có người
hèn kẻ trọng, song cũng đồng loại đồng bào; vậy há nỡ bỏ nhau mà mang câu tình lệ.
Đấng tạo hóa dựng con người chẳng phải như chim thất ngẫu, cả ngày thơ thẩn lẻ loi,
đến tối quạnh hiu một chỗ. Song thật con người là loài đồng khí tương thân, đâu đó
có bàng lân hương lý, dầu chốn man di mường rợ, dầu nơi tịch mạc quê mùa, hễ đã
có đôi ba người ắt đã thành như một hội. Dầu không phải thân thích, song cũng đồng
nhơn loại; vậy nghĩa đoàn thể, đạo nhơn luân bá chẳng giúp nhau cho sum vầy một
hội. Đấng tạo hóa sinh con người có miệng lưỡi biết nói phô, có trí khôn hay bàn
nghị. Vậy nếu chẳng thông đồng với nhau thì lấy ai mà nói phô, lấy đâu mà bàn nghị?
Lại thông đồng với nhau mà chẳng vùa giúp nhau thì sao cho phải? mình năng hưởng
đồ mĩ vị cao lương, thấy kẻ khác chết thèm chết đói, mà chẳng ra tau giùm trợ, thì
còn chi nữa mà gọi là nhơn. Trong sách luận ngữ có lời thần Khổng Tử nói rằng:
nhơn chi bất hơn, như lễ hà? Nhơn chi bất nhơn, như nhạc hà? Nghĩa là: làm người