Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
cho trọn vẹn. Câu trạch <strong>thi</strong>ện đà luận rõ; chữ cố chấp cũng bàn xong. Lựa sách tốt,<br />
chọn thầy hay, ấy là biết câu trạch <strong>thi</strong>ện. Học cho siêng sắn, chí cứ vững bền, ấy là<br />
nghĩa câu cố chấp. Nay phải luận đến câu bác học, thảm vấn, cho học trò đặng tường<br />
đàng hóa học mà lần tới cõi văn minh.<br />
1. Bác học là học cho hoác lác hoang mang, học cho kỹ càng đắc hoạch, học cho thấu<br />
nguồn căn, học cho từng gốc nhọn. Mỗi điều phải phân cho rành sự lý, mỗi ý phải<br />
diễn cho rõ thí chung. Đấng tạo hóa ban tài trí cho bao nhiêu, thì tùy đó mà biện luận.<br />
Biện luận cho nhằm lý trung dung, mà học cho tới nơi cách vật cho nhằm lý trung<br />
dung, nghĩa là cứ đàng trung chính; chớ băng chững nhơn lực, chó ỷ dựa tư tài mà<br />
luận sai đàng đạo lý. Xưa nay khong <strong>thi</strong>ếu kẻ sai đàng lạc nẻo như thế, nên sách cũng<br />
đã nói rằng: trí giả quá chi, ngu giả bất cập: người có trí thì đi quá bên kia, kẻ ngu<br />
phàm lại noi không kịp. Người bác học biết lo khỏi câu bất cập, mà cũng hau phòng<br />
chữ quá chi, nghĩa là học điều chi thì cũng lo cho rõ điều ấy; chẳng học sơ sài để thừa<br />
để mứa, không làm lầy tất, lấy qua, lấy rồi; điều gì học chưa tới nơi, hiểu chưa nhằm<br />
lý, thì cũng trần lực gia tâm, gắng công dốc chí mà học cho đủ điều, kẻ ấy cũng nhớ<br />
lời: thánh nhơn hữu sở bất tri, nên chẳng ỷ mình cao đàm hùng biện, điều gì đã biết<br />
tận nhơn lực, quá nhơn tài,thì cam dạ khoanh tay thủ lý, chẳng liều thân cố mạng đoạt<br />
tình, mà sai đàng lạc nẻo; như vậy thì khỏi lâm chữ quá chi.<br />
Ấy là bác học: mà cho đặng bác học thì phải 2. Thảm vẫn, có lời ông Khổng Tử nói<br />
rằng: cử nhứt ngu, bất dĩ tam ngu phản, tắc dất phụ dã: kẻ nào ta khảy ra cho một<br />
góc, mà nó chẳng lấy đó mà đạp lại ba góc kia, thì ta chẳng dạy nó. Ấy là lời trách<br />
học trò chẳng biết hỏi thưa. Trò không biết hỏi thưa thì thầy cũng không đáp lại, ấy là<br />
sự thường. Thầy ngồi dạy thì xét việc chung, trò ngồi học phải hỏi chư kỷ: điều gì<br />
thấy mình chưa hiểu thì hãy nói ra, điều chi trắc ngại thì lo phăn hỏi. Hỏi phen nầy<br />
chưa rõ thì hỏi bữa khác cho minh. Đừng e thầy mắng quở, chớ sợ bạn cười chê, mà<br />
để sự dốt trong mình, kẻo thêm u mê độn trí. Một điều trắc ngại chẳng gỡ ra, trăm<br />
điều nghi nan càng vương vấn; muốn khỏi vương vấn nghi nan, hãy noi theo lời thảm<br />
vấn; muốn nên khôn ngoan tài ngõ, đừng sợ tiếng nhạo ngu ngoan. Mình chưa hiểu<br />
thì hỏi, ai chê dốt mặc ai; việc còn nghi thì thưa, họ nhạu ngu mặc họ.<br />
Thà mang tiếng dốt mà phăn hỏi cho đặng thông, chẳng thà giả đò thông, mà làm<br />
<strong>thi</strong>nh để đeo phận dốt.<br />
Dẫu thầy giảng dạy phân minh,<br />
Song còn nhiều nỗi nhơn tình nghi nan.<br />
Vậy thì phải biết hỏi han,<br />
Để thầy phân giải rõ ràng trước sau.<br />
Chớ liều để dốt một câu:<br />
Dốt mà chẳng gỡ, để lâu thêm mờ.<br />
Học hành chớ khá lược sơ,<br />
Mỗi câu phải rõ, mỗi tờ phải minh.<br />
Điều chưa hiểu phải thưa trình,<br />
Bất tri tắc vấn người khinh mặc người.
Change language