van chuong thi phu annam 1919+1923

Phàm người, hễ tốt thì khoe, mà xấu thì che; song rủi thay: nhiều lần che không được
kín, nín lại thở phì, thì thế tất cũng bay hơi, che e không khỏi lọt khí, giấu đầu lại hở
đuôi, lành vít còn giơ sẹo. Bởi vậy nên thiên hạ có ca rằng: con mèo con chó có lông,
ống tre có mắt, nồi đồng có tai.
Thế gian hay tưởng rằng: nhập khẩu vô tang, nào ai biết đặng; song sách lại còn chữ
rằng: sơ nhi bất lậu, há dễ quên sao? Nhiều việc mình ngờ đã phi tang luột án, song
kíp chầy cũng lộ mối bày mưu. Thấy lộng lộng giữa trời, tưởng rằng trời khí sạch,
hay đâu kính hiển vi đặt ngó, mới biết rõ lắm bụi trần ai; một nháy mắt đủ biết kẻ
gian ngay, chút tơ hào đủ hay điều chơn giả; một cái lông loài thú cũng đủ làm tang,
một nét chữ nơi tay cũng là thành chứng. Chó kia đêm có nằm đám nọ, mèo nọ tối có
ngủ xó kia, dầu ngày đã luột khỏi đây, mà cái lông ai cất cho khỏi đó? Ấy tưởng rằng
vô tang, song nõ màng chi chứng; dẫu xác đã rời, mà lông có rụng, thế tất cũng phải
rụng rời, vì ai ai thảy đều biết. Vậy chớ tưởng rằng đã thoát thân thì chi cũng luột.
Cao phi viễn tảu nan tàng, một lông mọn mảy đủ tang luận hình. Ấy cũng vì con mèo
con chó có lông, thêm thay lại ống tre có mắt, nồi đồng có tai.
Mắt thây tai nghe ấy sự thường giữa thiên hạ; nhưng thiên hạ nhiều kẻ xét chưa minh,
lắm người suy chưa tỏ; chỉ sợ con mắt lỗ tai người thế, chẳng lo lưới sưa máy nhiệm
càn khôn. Câu thần minh ám sát hiểu chưa rành, chữ thiên địa vô tư suy chưa thấu;
cho nên những nghĩ rằng: miễn cho luột tai khỏi mắt người thế, thì đã vui mày mở
mặt với đời. Hỡi người hãy nhớ: chẳng phải con người có con mắt lỗ tai mà thôi đâu;
ống tre cong có mắt, nồi đồng còn có tai; chớ ngờ là vật vô linh là loài vô giác, có
mắt mà không thầy, có tai mà nõ nghe; kìa trời đất tai nõ có, mắt cũng không, mà
người ta còn nói có trời biết, có đất hay: vậy nói ống tre, nói nồi đồng cũng như thế,
bởi chưng tre xanh xanh phất ngọn về trời, đồng biếc biếc ẩn mình dưới đất, nên nói
tre cũng như trời, nói đồng cũng như đất, mà nói trời nói đất chẳng qua là nói đấng
quản trị đất trời. Đấng ấy tuy là vô thanh vô xú, mà hẳn thật chí hiển chí minh; trước
mặt người thì mặc hiện hồ ẩn, mặc hiển hồ vi, điều kín nhiệm cũng tỏ bày, người
cũng trông xem tỏ lộ. Cá kia lặn dưới vực sâu, người cũng trông xem tỏ rõ 16 , ấy là lời
kinh thi khuyên người hãy ghi vào dạ. Sách lại rằng: tướng tại nhĩ thất, thượng bất
quị vu ốc lậu, nghĩa là: nhà mấy có đấng trông xem, tuy dầu kín đáo cũng đừng làm
cái điều mà mầy biết thẹn. Ấy hỡi người, cong chi nữa mà đeo theo cân sách ẩn, còn
chi nữa mà kiếm thế hành tàng? Lời ca thiên hạ đà đích xác, chữ nghĩa hiền nhơn lại
rõ ràng, quả hẳn thật như lời khuyên người lo nghiệm xét.
Con mèo con chó có lông,
Lông tuy mọn mảy cũng đồng trọng tang.
Mèo qua chó lại giữa đàng,
Cái lông rụng đó đủ mang chứng bằng.
Một lời đủ hiểu phải chăng,
Biết câu đa ngữ mới rằng thị phi;
Chữ rằng: thiên bất khả thi,
16 Tiềm tuy phục hỉ, diệc không chi chiêu.