Generieke Kennisbasis Tweedegraads ... - 10 voor de leraar

3. Communicatie, interactie en groepsdynamica
3.0 Toelichting
We leren in verschillende omgevingen. Vaak leren we bij toeval, afhankelijk van de omgeving
waarbinnen we verkeren en de situaties die we daarin meemaken. In het onderwijs leren we
vaak in geleide leerprocessen, binnen het klassenverband of op een (leer)werkplaats, tijdens
het werkplekleren, een maatschappelijke stage of een baan. Veel mbo’ers hebben arbeidsovereenkomsten
waarin beschreven is dat de werknemer een dag per week naar school gaat.
Kortom, we leren binnen een grote variëteit van leergemeenschappen. Een dergelijke leergemeenschap
is een complex sociaal systeem waarbinnen een leerdomein en een leefdomein
kan worden onderscheiden. Op vele scholen beperkt het leerdomein zich tot een lokaal waar
leerlingen les krijgen in één bepaald vak. Op andere scholen is een leerdomein een grote, multifunctionele
ruimte, waarin leerlingen alleen, in tweetallen of in groepen, allerlei leeractiviteiten
kunnen uitvoeren. De leeractiviteiten overstijgen de klassieke vakken tot een geïntegreerd
geheel. Elke leergemeenschap kent een tweede dimensie: het leefdomein. De sfeer binnen
de leergemeenschap, het contact met docenten7 , collega’s en leeftijdgenoten, de activiteiten
in die klas of beroepssetting zijn daarbij bepalend. In het leefdomein spelen factoren als interpersoonlijke
attractie, sociale netwerken, eenzaamheid, pesten, agressie een grote rol. Elke
docent heeft daarbij een socialiserende functie. Leerlingen leren doordat zij de expliciete
socialisatie, zoals bepaalde gedragsregels, ervaren. Door impliciete socialisatie, de leraar is
daarbij een rolmodel, leren leerlingen door imitatie. Demuynck concludeert dat ‘leraren die zich
willen beperken tot het zuivere leren, het leerdomein, minder adequaat zullen reageren op de
sociale complexiteit: het leefdomein. Leraren daarentegen, die veel tijd en energie spenderen
aan het leefdomein, riskeren problemen uit de leercontext niet tijdig deskundig te verhelpen.’
Een balans tussen aandacht voor het leerdomein en het leefdomein is evident. Elke situatie
wordt door de docent effectief geanalyseerd, waarna hij zijn doel en/of taak op rationele
wijze kan afstemmen op die situatie. In dit domein wordt ingegaan op het leefdomein waarbij
de volgende subdomeinen worden onderscheiden: (1) communicatie modellen, (2) gesprekvoering
en (3) groepsdynamica.
3.1 Communicatiemodellen
3.1.1 Omschrijving
Een docent heeft de communicatiemodellen in zijn hoofd. Hij gebruikt deze steeds opnieuw
als hij zijn taak uitvoert. De communicatiemodellen bieden de docent de structuur om zich
op communicatie voor te bereiden, te communiceren en op die communicatie te reflecteren.
Daarnaast bieden communicatiemodellen de docent structuur bij het observeren van interactie
en groepsdynamica. Daarbij maakt hij gebruik van verbale en non-verbale signalen van alle
actoren. Indien wenselijk gebruikt de docent de communicatiemodellen om communicatie,
interactie en dynamiek op een zo kort mogelijke termijn bij te stellen.
7. In plaats van docenten of leraren kan ook (stage)begeleider, coach of tutor gelezen worden.
Generieke kennisbasis Tweedegraads lerarenopleidingen | 37