Generieke Kennisbasis Tweedegraads ... - 10 voor de leraar

4. Ontwikkeling van de adolescent
4.0 Toelichting
Het denken in ontwikkelingsstadia die de adolescent in een vaste volgorde zou doorlopen
(Freud, Piaget, Kohlberg en Erikson) is niet onomstreden. De kritiek houdt onder andere in
dat deze manier van denken en kijken de nadruk legt op wat jongeren (nog) niet kunnen en
bovendien de enorme verschillen die er tussen groepen jongeren onderling bestaan, negeert.
Dit laatste geldt vooral voor hedendaagse westerse samenlevingen met hun gevarieerde
bevolkingssamenstelling. Thema’s als individualisering, informalisering en technologisering
hebben een belangrijke invloed op de manier waarop jongeren nu opgroeien en zich ontwikkelen.
De overgang naar volwassenheid is de laatste dertig jaar langgerekter en ingewikkelder
geworden. De standaardbiografie van vroeger heeft in westerse samenlevingen voor veel
mensen plaats gemaakt voor de keuzebiografie. Jongeren van 12-18 jaar zijn niet over één
kam te scheren, terwijl docenten wel met jonge mensen in de breedste zin van het woord te
maken hebben. De school is een belangrijke plek waar jongeren elkaar ontmoeten en heeft een
belangrijke functie in de socialisatie en identiteitsontwikkeling van die jongeren. Belangrijk is
dan ook dat de startbekwame docent in het v.o. naast kennis van het denken in ontwikkelingsstadia
ook kennis neemt van de nieuwe thema’s. De volgende subdomeinen worden onderscheiden:
(1) de identiteitsontwikkeling van de adolescent (psychosociale ontwikkeling), (2) de
morele ontwikkeling van de adolescent en (3) adolescent en seksualiteit.
4.1 Identiteitsontwikkeling van de adolescent
4.1.1 Omschrijving
Erikson (1927-1987) zag de ontwikkeling van kind naar volwassene als het doorlopen van stadia;
elk stadium bezit eigen kenmerken, waardoor het verschilt van het stadium daarvoor en van
het stadium daarna. Volgens zijn identiteitstheorie zijn jongeren tijdens de adolescentie9 vooral bezig met de vraag wie ze willen en kunnen zijn. De toenemende individualisering
betekent voor de jongeren van nu echter dat ze voortdurend op hun eigenheid worden
aangesproken, dat ze moeten kiezen en hun eigen gedrag moeten sturen; ze worden dus
voortdurend uitgedaagd om actief vorm te geven aan hun eigen identiteit. De jongere is
niet langer een passief object dat vaste ontwikkelingsstadia doorloopt, maar is een actor
geworden in het hele proces. Opgroeien en volwassen worden vindt plaats in interactie met
een voortdurend veranderende omgeving, in steeds wisselende verbanden. De verschuiving
van een statische naar een dynamische identiteit vraagt ook om een uitbreiding van de
doelstelling van loopbaanbegeleiding van de adolescent in het middelbaar beroepsonderwijs.
Het ontwikkelen van een beroepsidentiteit is een dynamisch proces van de jongere die zichzelf
én de wereld van het werk moet leren begrijpen; de loopbaanbegeleiding moet erop
gericht zijn tussen die twee gegevens een zo optimaal mogelijke match te maken. Nieuwe
informatie- en communicatietechnologie dringt direct en steeds meer door in het leven van
alledag van de jongere. Jongeren beschikken over steeds meer mogelijkheden om contacten
te leggen en maken deel uit van grote sociale netwerken.
9. Begripsomschrijvingen: I. Adolescentie: 12 – 15 jaar: vroege adolescentie (inclusief puberteit), 15 – 18 jaar:
midden adolescentie, 18 – 24 jaar: late adolescentie (ook wel gezien als een nieuwe levensfase die zich tussen
de adolescentie en de volwassenheid heeft genesteld), II. Ontwikkeling: ontwikkeling wordt hier opgevat als
een reeks progressieve veranderingen die tot hogere niveaus van differentiatie en functioneren leiden.
42 | Generieke kennisbasis Tweedegraads lerarenopleidingen