Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

overigens heel anders dan die van
Meyer. Christaller kreeg moeilijkheden
na de Tweede Wereldoorlog.
Niet omdat hij had meegewerkt aan
de nationaal-socialistische plannen
van Meyer, maar omdat hij zich na
1945 had aangesloten bij de kommunistische
partij. Biografische
schetsen van het leven van Christaller
geven meestal aan dat de theorie
via de VS na de oorlog invloed
heeft gekregen. Recent onderzoek
toont aan dat de invloed op Duitse
geografen van de nationaal-socialistische
tijd al groot was vóór en
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Arbeid
De architect Hans Stosberg werd
aangesteld om een masterplan te
ontwerpen voor de uitbreiding van
de stad. Als belangrijke factor in
dit plan, was de vestiging van een
kunstrubberfabriek, zoals te zien
valt in zijn tekeningen uit 1941.
Kunstrubber had een strategisch
belang gekregen in de oorlogseconomie,
want Duitsland was
afgesneden van de voorraden aan
natuurrubber. De nieuwe stadsuitbreiding
kwam te liggen tussen
de oude stad en de fabriek. Het
contratiekamp ten zuidoosten
van de oude stad bleef op veilige
afstand van de nieuwe bewoners.
Himmlers plannen voor de stad
Auschwitz waren direct verbonden
met de uitbreiding van het concentratiekamp.
Om IG Farben zo ver
te krijgen dat zij een rubberfabriek
(de Buna werken; Buna = butadiene
en natrium, de basisgrondstoffen)
in Auschwitz zouden vestigen, had
hij vergaande beloftes moeten doen
omtrent gratis aan te leveren arbeid.
De managers van IG-Farben waren
volledig op de hoogte van de inzet
van dwangarbeiders en de omstandigheden
waarin deze dwangarbeiders
leefden. In januari 1943 werd
het project voor de uitbreiding van
de stad Auschwitz stopgezet. De
militaire situatie aan het oostfront
maakte een voortzetting zinloos.
De uitvoerbaarheid van de strategie
uitgestippeld in het Generalplan
Ost was al voor het haperen van de
Duitse veroveringstochten twijfelachtig.
13
14
65
contactblad van de
stichting net werk voor de
976-977
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
Gepland en ongepland
Onder Duitse historici is een dicussie
gaande over de vraag of het vernietingskamp
van Auschwitz-Birkenau
een begin van uitvoering van
een Generalplan Ost was, of een
randvoorwaarde daarvan. Essentieel
is het antwoord niet. Het kamp liet
zich hoe dan ook inpassen in het
gevolgde beleid.
Wat van Pelt en Dwork laten zien
is dat de gëoliede machine van de
nationaal-socialistische bureaucratie
op tal van momenten haperde.
Zoals bijvoorbeeld bij het onkundig
ontwerpen van latrines. Om te
bezuinigen voor de barakken van
sovjetgevangenen werd één wasbarak
per 7.800 gevangenen en één
latrinehok per 7000 gevangenen gepland.
De voorzieningen waren ongelofelijk
primitief. Welke toestanden
bij de met dysenterie besmette
gevangenen hiervan het gevolg
waren laat zich makkelijk raden.
Aan de latrines werd geen aandacht
besteed, aan de verbrandingsovens
des te meer.
De uitvoering van het massaal verbranden
van lijken in ovens was
niet een vanaf het begin geplande
techniek, maar is ontstaan als reactie
op de opeenstapeling van
‘problemen’ en ‘oplossingen’. De
mensonterende omstandigheden
veroorzaakten een grote sterfte door
epidemieën voordat werd overgegaan
tot systematisch moorden. Het
verbranden van lijken op open vuren
in de nabijheid van bewoonde
oorden was niet lang houdbaar.
Men moest overgaan tot een andere
techniek, waarbij efficiency gepaard
ging met een minimum aan merkbare
overlast voor de omringende
bevolking. De kampleiding kreeg
ook te maken met mogelijke besmetting
van het grondwater. Gevangenen
moesten meer dan honderdduizend
lijken opgraven om ze
te verbranden. De kampleiding liet
rioolwaterzuiveringsinstallaties bouwen.
De omgeving van Auschwitz
leverde drinkwater en de Duitse of
‘verduitste’ bevolking die de omgeving
zou komen bewonen moest
van gezond water worden voorzien.
Verassen in plaats van begraven was
dus ook een oplossing om de bodem
rein te houden.
Eind jaren dertig hadden al verschillende
Duitse firma’s veel ervaring
opgedaan met crematieovens
omdat de ‘crematisten’ in vele gemeenten
politieke overwinningen
hadden behaald en het cremeren
na een langzame start in Duitsland
steeds gewoner was geworden. De
firma J.A. Topf uit Erfurt die de
opdracht voor de uitvoering van de
ovens van Auschwitz-Birkenau had
weten te bemachtigen had al ervaring
opgedaan bij een aantal ‘burger’-crematoria.
Het was dezelfde
firma die in Buchenwald en Dachau
de verbrandingsapparatuur leverde.
De hoofdingenieur van Topf kende
kennelijk de weg in de SS-hiërarchie
en had al jaren een reklameoffensief
ontketend in de richting
van de verantwoordelijke officieren.
Even onverschillig als de firma Topf,
leverde de firma Degesch (Deutsche
Gesellschaft für Schädlingsbekämpfung)
de verschillende varianten van
blauwzuur onder de naam Zyklon,
ooit bedoeld voor ontluizing en in
Auschwitz gebruikt werd om mensen
te doden.
In juni 1942 beschikte Auschwitz
al over een verbrandingscapaciteit
van 4.756 lijken per dag. In 1943
werd de maximale capaciteit van
ruim meer dan 5000 lijken bereikt,
nadat de te haastig gebouwde installaties
het voor een deel hadden
14
15
13/14
Net Werk 65 - oktober 1999
14/15