Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

2
3
dezelfde plek zijn gebouwd als waar
in de middeleeuwen watermolens
stonden. Ik neem aan dat de heren
ingenieurs door beoordeling van het
hele afwate- ringspatroon en dalsysteem
tot hun plaatskeuze gekomen
zijn, want op een plek na was de
herinnering aan de oude molen bij
hen niet bekend. De middeleeuwer
kan soortgelijke afwegingen gemaakt
hebben!
dr. K.A.H.W. Leenders,
Elspeetstraat 13,
NL 2573 HM Den Haag,
Netherlands
Tel. thuis: 070-3453069
Werk: 070-4417044
leenders@bart.nl
http://www.bart.nl/~leenders
demogrzh@bart.nl
http://www.bart.nl/~demogrzh
Literatuur waarnaar verwezen wordt:
Havermans, R.. Enkele beschouwingen
over de Kleine Aa.
Calmpthoutania 24 (1972) 1-62.
Leenders, K.A.H.W.. Van Turnhoutervoorde
tot Strienemonde.
Ontginnings- en nederzettingsgeschiedenis
van het noordwesten
van het Maas - Schelde
- Demergebied, 400 - 1350.
Een poging tot synthese. Zutphen,
1996. [680 blz, ISBN
90.6011.970.3.].
Ploey, J. De. Morfologie en kwartair-stratigrafie
van de Antwerpse
Noorder- kempen. Acta Geographica
Lovaniensia 1 (1961).
Milieugeschiedenis in
deel 3 van ‘Duizend jaar
weer, wind en water…’
In deel 3 van zijn doorlopende
reeks Duizend jaar weer, wind en
water in de Lage Landen, dat deze
zomer moet verschijnen, besteedt
Jan Buisman aandacht aan de relatie
tussen economie en uitbuiting van
de natuur. Zo gaat hij bijvoorbeeld
in op de uitgebreide winning van
grondstoffen. Voor de bouw werden
na de vijftiende eeuw in toenemende
mate steengroeven geëxploiteerd.
In de stedengeschiedenis spreekt
men van de ‘verstening’ van steden,
om het proces te beschrijven van
de opkomst van minder brandgevoelige
materialen. Hout moest als
structureel bouwmateriaal plaats
maken voor natuursteen en de daken
werden steeds meer met o.a.
dakpannen en leisteen bedekt. De
groeven veranderden het landschap
van uitgebreide gebieden rondom
grote steden. De ontwikkeling van
de bouwtechniek veroorzaakte ook
meer mijnbouw, zoals de winning
van lood.
Oorlogsvoering heeft niet alleen
verwoestende gevolgen door de
oorlogshandelingen zelf, maar ook
door de voorbereiding van de oorlog.
Voor de zwaardere wapens en
uitrustingen moest steeds meer ijzer
worden gewonnen. Economisch
gunstige tijden betekenen meer
56
contactblad van de
stichting net werk voor de
760-761
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
3
4
winning van metalen, verstedelijking
meer winning van zout als
essentieel onderdeel van de voedselbevoorrading.
Al deze ingrepen
hebben ernstige, soms onomkeerbare
gevolgen gehad voor het landschapsbeeld.
Op zoek naar bronnen
voor de geschiedenis van het weer,
is Buisman op tal van gegevens
gestoten die een bijdrage kunnen
leveren aan milieugeschiedenis
In deel 3 gaat hij ook in op de relatie
tussen klimaatgeschiedenis en
bosgeschiedenis, en op veranderingen
en teloorgang van bossen.
Hygiënisme in Frankrijk:
een stilstaande revolutie
Murard, Lion en P. Zylberman
L’hygiène dans la République: la santé
publique en France ou l’utopie contrariée
(1870-1918), (Paris: Fayard,
1996), ISBN 2-213-59788-x, 805
blz. HfL 100,10.
Lion Murard en Patrick Zylberman,
die al jaren de invloed van het hygiënisme
in Frankrijk bestuderen,
tornen in dit lijvige boek hevig aan
het geloof in de effectiviteit en de
invloed van de hygiënisten.
Zij buigen zich over de periode
van de IIIe Republiek. Een nieuwe
publikatie is in voorbereiding,
die het interbellum zal bestrijken.
In het land van Pasteur zou men
verwachten dat de opkomst van
de bacteriologie snel gevolgen zou
hebben gehad op het beleid. Niets
is minder waar. De openbare gezondheidszorg
ontwikkelde zich in
Frankrijk in de marge van de politiek.
Het bestuderen van de cijfers
geeft een ontnuchterend beeld. De
microbiologische Pasteuriaanse (elders
Kochiaanse!) revolutie was een
langzaam voortploeterende beweging.
De gezondheidspolitiek is hap
snap geweest. Ondanks het Franse
centralisme zijn in Frankrijk niet de
Duitse, Bismarckiaanse maatregelen
toegepast die gepaard gingen met
dwang. Franse hygiënisten zagen
meer in een Engels model, waar
liberalisme en centralisme elkaar de
hand gaven. Het lukte de Franse
gezondheidspolitiek maar heel langzaam
om de -vergeleken met de
omringende landen- hoge mortaliteits-
en morbiditeitscijfers terug te
dringen. De overtuigingskracht van
de wetenschappelijke gedachten die
achter de voorgestelde maatregelen
schuil gingen was onvoldoende om
de Franse bureaucratische machinerie
in een hogere versnelling te brengen.
De deur naar de hygiëne was
opengezet, maar daarmee waren de
verschillende actoren nog niet bereid
over de drempel te stappen. Murard
en Zylberman spreken van een mislukte
professionalisering in de eerste
helft van de twintigste eeuw. De publieke
opinie liet zich niet omturnen
ten gunste van een gestructureerde
gezondheidsorganisatie waarin artsen
2/3
Net Werk 56 - juni 1997
3/4