Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

7
8
geleden, betekent nog niet dat we
tevreden kunnen zijn. Elk gestorven
kind betekent een drama voor vele
tientallen mensen.
Andere gezondheidsproblemen
Vergeleken bij de circa 100 sterfgevallen
door verdrinking zijn andere
sterftecijfers die aan water te wijten
zijn gering. En niet zomaar uit de
statistieken te vissen. Wel kan er bij
benadering iets gezegd worden over
de ziektelast door aandoeningen die
met water verband houden. Met
wederom de beperking dat meestal
niet te zeggen is wat het aandeel van
stedelijk water in de getallen is.
Malarie-koek
De laatste jaren wordt hardnekkig
door sommigen gewezen op het
gevaar dat malaria in Nederland zou
kunnen terugkeren. De voornaamste
reden daarvoor zou de opwarming
van het klimaat zijn. Ondanks
het feit dat deze suggestie steeds
weer door deskundigen is weerlegd,
duikt de mededeling toch om de haverklap
weer in de pers op. Kennelijk
zit er brood in bangmakerij en
is het publiek ook niet wars van een
beetje griezelen. De meest afdoende
ontzenuwing van deze paniekberichten
stond vorig jaar in een artikel
van de Amsterdamse hoogleraar tropische
geneeskunde Kager en twee
medeauteurs (zie literatuurlijst). Het
onderstaande is voor een groot deel
aan dat artikel ontleend.
Terugkeer van malaria betekent dat
die ziekte hier vroeger wel voorkwam.
Is dat zo Ja, dat is waar,
hoewel niet alle epidemieën van de
achttiende en negentiende eeuw die
zo genoemd worden werkelijk malaria
betroffen. In de laatste eeuw
trof malaria voornamelijk Noord-
Holland tussen 1920 en 1955.
Men vermoedt dat in de eeuwen
daarvoor af en toe malaria de waterrijke
kustprovincies trof, o.a. Zeeland.
Men sprak van wisselkoorts
of anderdaagse koorts (koorts om
de andere dag). De verwekker was
de protozoa Plasmodium vivax die
overgebracht wordt door een van
de vele soorten Anophelesmuggen.
Deze plasmodium is een milde verwekker
en de veroorzaakte malaria
voert zelden tot de dood. Andere
plasmodia zijn veel gevaarlijker;
de kroon spant de Plasmodium
falciparum die de beruchte malaria
tropica veroorzaakt. Deze protozoa
is verantwoordelijk voor de meeste
van de circa 2 miljoen doden die
mondiaal jaarlijks vallen (voor een
groot deel in Afrika en veelal onder
jonge kinderen). Hij wordt door
een andere Anophelessoort overgebracht.
De Anophelesmug broedt het liefst
in brak water. De voorkeur van de
vrouwtjesmug gaat uit naar een
bloedmaal bij een dier, bijvoorbeeld
een rund. De mug is zoöfiel en de
mens is tweede keus. In Noord-
Holland is in de jaren vijftig door
68
contactblad van de
stichting net werk voor de
1068-1069
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
8
9
de Amsterdamse onderzoeker Van
Seventer geconstateerd dat de muggen
in de herfst in de stallen kropen
om te overwinteren. In de lente
werden af en toe mensen gestoken,
zeker indien bij het opleven van
de muggen het vee al in de weide
stond. Waarschijnlijk is de oorzaak
van de grote epidemie die vlak na
de oorlog het gebied ten noorden
van Amsterdam trof, te wijten geweest
aan het gebrek aan vee. Dat
was nagenoeg geheel opgegeten of
afgevoerd naar Duitsland, zodat
de muggen zich maar met mensen
behielpen. Er is toen voor de laatste
maal veel kinine verstrekt in Nederland.
Het laatste inheemse geval
trad op in 1961 en in de jaren ‘70
heeft de WHO Nederland definitief
malariavrij verklaard.
De betreffende Anophelessoort
komt nog steeds in Nederland voor
(er is dus geen opwarming nodig
voor haar aanwezigheid), zij het in
kleine populaties. Het zit die mug
namelijk tegen. Zo is in heel het
land verontreiniging van oppervlaktewater
opgetreden door o.a.
insecticiden. Ook is veel brak water
verzoet in grotere wateren (Zeeland,
Biesbosch!) maar ook in bijvoorbeeld
de sloten van Noord-Holland.
Want de afdamming van de Zuiderzee
in 1931 schiep het zoete IJsselmeer.
Die enorme zoetwaterbel
heeft het zoutgehalte in de sloten
drastisch gereduceerd. Misschien
nog belangrijker: de bevolking leeft
niet meer in boerderijen met veestallen
maar in mugonvriendelijke
huizen waar er geen overwinteren
bij is.
De overbrenging van de plasmodium
geschiedt van een besmet dier
of mens, via een geschikte mug,
naar een volgend nog onbesmet dier
of mens. Er moet dus een voldoende
aantal personen in een gebied
aanwezig zijn die de plasmodia in
hun bloed hebben, om de infectieketen
te starten en te onderhouden.
Het ontstaan en zich handhaven
van een endemische situatie wordt
bepaald door meerdere factoren;
op elk daarvan is een kansrekening
van toepassing. Het uiteindelijke
evenwicht is te beschrijven als een
samenstel van die kansrekeningen.
Wordt aan de voorwaarde voor het
onstaan van een nieuwe malariaendemie
voldaan in het Nederland
van nu Nee, want er is maar een
zeer beperkt aanbod van mensen
met de parasiet onder de leden, en
die moeten dan nog maar net, in
de korte tijd voordat ze behandeld
worden, door een Anopheles gestoken
worden die vervolgens nog een
keer moet steken, en dan niet een
dier maar een tweede mens.
Wat is het aanbod Wel, per jaar
worden zo’n 250 mensen in Nederland
in de statistieken bekend, die
malaria importeerden van elders.
Dit vaak op grond van het niet nemen
van profylactische middelen
of in verkeerde dosering en vooral
7/8
Net Werk 68 - februari 2001
8/9