Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

10
11
Gender,
technologie en milieu
Tijdens de studiedag ‘Techniek in
het huishouden’ te Utrecht op 24
september j.l., georganiseerd door
het Centrum Vrouwen en exacte
vakken is door ondergetekende een
lezing gehouden met de titel ‘Waterwerk’.
In deze lezing is de nadruk
gelegd op de raakvlakken van het
huishouden en de ontwikkelingen
van de waterinfrastructuur. Beslissingen
over watersystemen worden
meestal niet genomen als gevolg van
behoeften afkomstig van de alledaagse
activiteiten binnen het huishouden
maar hebben wel ingrijpende
uitwerkingen op de wijze waarop
huishoudens met water omgaan.
Dat wil zeggen vooral voor vrouwen
die de gevolgen van die beslissingen
lijfelijk moeten dragen, vooral als
zij meer spierkracht, tijd en moeite
moeten steken in handelingen die
door een beter aangepaste technologie
anders hadden kunnen uitzien,
onder andere in tijden van technische
crises, wanneer de bevoorrading
van water in kwantitatief of
kwalitatief opzicht tekort schiet. Dit
is tijdens de lezing geïllustreerd aan
de hand van een aantal processen die
de Nederlandse watersystemen hebben
doorgemaakt: de disciplinering
(temming) , mechanisering, medicalisering,
chemisering, domesticering
(het binnenshuis halen van activiteiten
die zich daarvoor buitenshuis
afspeelden) en individualisering van
water. Bij de behoeften van huishoudens
horen ook behoeften die
verbonden zijn met symbolische en
emotionele handelingen. Anthropologen
hebben herhaaldelijk gewezen
op mislukkingen van te technisch
opgezette (ontwikkelings)projecten
die hiermee geen rekening hielden
en vrouwen confronteerden met
handelingen die zij niet wensten uit
te voeren. Maar ook in de westerse
maatschappijen zorgden de scheppers
van technische oplossingen voor
waterproblemen.
Bij het project TIN 20, dat moet leiden
tot een voortzetting van de reeks
over de geschiedenis van de techniek
in Nederland in de twintgste eeuw,
komen de aspecten gender en milieu
hier en daar aan de orde, maar
niet op de wijze waarop zij hier zijn
voorgesteld. In de voorbereidende
fase is sprake van gender en water,
maar dan om vast te stellen dat de
waterstaatscultuur bol zit van mannelijke
waarden. Gender komt verder
naar voren in het onderdeel over
huishoudtechnologie. Milieu komt
ter sprake bij het onderdeel over de
ontwikkeling van de chemische industrie.
Het zou jammer zijn als bij
deze reeks de kans gemist zou worden
deze nogal lineaire benadering
aan te vullen met stukken over de
interactie van de verschillende maatschappelijk,
culturele en technologische
processen
(Myriam Daru)
62
contactblad van de
stichting net werk voor de
876-877
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
11
12
Veranderingen in wasgewoonten en de introductie van
synthetische wasmiddelen in Nederland. 1890-1970
Een aantal jaren geleden moesten
we tijdens een besloten symposium
over de geschiedenis van de
was, gesponsord door Procter and
Gamble, vaststellen dat er veel te
veel gesteund moest worden op
buitenlandse literatuur. Procter en
Gamble had een sociologe gevraagd
om een historisch overzicht en Nederlandse
gegevens ontbraken bijna
geheel. Historiografisch onderzoek
(M. Daru m.m.v. H. Lakmaker)
over de geschiedenis van het huishoudelijk
werk bevestigde in 1993
het tekort aan goed onderbouwde
Nederlandse studies. De situatie is
aan het veranderen. Over enkele
jaren zal het mogelijk zijn de ontwikkelingen
in Nederland bij comparatief
onderzoek te betrekken.
Het onderzoek van Frank van der
Most, waarvan hier een samenvatting
volgt, is verricht in het kader
van het TIN 20 projekt. Samen
met een promotie-onderzoek over
de wasgewoonten van Nederlandse
huisvrouwen aan het Belle van Zuylen
Instituut, draagt deze studie bij
tot de kennis van de geschiedenis
van de was.
De wasgewoonten van de Nederlandse
huisvrouw zijn in de jaren
vijftig en zestig van de twintigste
eeuw ingrijpend gewijzigd. Hoewel
zich voor die tijd in beperkte kringen
ook enige veranderingen hebben
voorgedaan, werd de was in de
eerste helft van deze eeuw op met
de negentiende eeuw vergelijkbare
wijze gedaan. In de jaren vijftig en
zestig deden zich drie ontwikkelingen
voor in samenhang waarmee
de wasgewoonten zijn veranderd.
Wasmachines en met name volautomatische
wasmachines raakten op
grote schaal verspreid, synthetische
gezinswasmiddelen deden hun
intrede en veroverden de markt
van wasmiddelen en ten derde was
textiel op basis van kunstvezels in
opkomst. Hoe de wasgewoonten
van eind jaren ’60 verschilden van
die van rond 1950 is in grote lijnen
in kaart gebracht, maar hoe die veranderingen
in de loop der tijd hun
intrede deden, staat nog open voor
nader onderzoek.
De tekst gaat uitgebreid in op de
ontwikkeling van de eerste synthetische
‘zepen’ en de introductie van
deze stoffen in achtereenvolgens de
textielindustrieën de consumentenmarkt.
Voor Nederland is een
case uitgewerkt van de introductie
in de jaren direct na de Tweede
Wereldoorlog van een door Shell
ontwikkelde synthetische ‘zeep’ genaamd
Teepol. Hoewel Teepol niet
aansloeg bij de Nederlandse zeepfabrikanten
en met name Unilever,
11
12
10/11
Net Werk 62 - oktober 1998
11/12