Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

Historische Ecologie, georganiseerd
met de WLO-Werkgroep Theorie
in Praktijk en de Palynologische
Kring. Doel van het symposium was
planvormers en beleidsmakers in
contact te brengen met diverse soorten
historisch-ecologisch onderzoek
van het natuurlijk archief en te discussiëren
over het nut dat dergelijk
onderzoek kan hebben voor planvorming.
De belangstelling hiervoor
bleek groter dan de organisatoren
hadden durven hopen, 30 tot 40
belangstellenden moesten worden
teleurgesteld omdat de zaal, met 95
deelnemers, volledig vol was.
Roel During, voorzitter van de
WLO-Werkgroep Historische Ecologie,
hekelde in zijn inleiding op
het thema de eenvormigheid van
de uitgangspunten voor het natuurbeleid.
Voor ons gevarieerde landschap
staan 132 natuurdoeltypen
te beschikking en een handjevol
referentiebeelden. Daarbij wordt
bij de uitwerking van plannen voor
natuurontwikkeling het “geheugen”
van het landschap volledig
uitgewist. Tussenwegen, waarbij
natuurontwikkeling rekening houdt
met de informatie in het landschap,
worden zelden bewandeld. Dat dit
anders zou moeten illustreerde During
aan de hand van een antiquarisch
boek dat was gerestaureerd en
voorzien van een modern kaft. De
restauratie was echter zodanig uitgevoerd
dat met stoom op eenvoudige
wijze het moderne kaft weer verwijderd
zou kunnen worden, zonder
het eigenlijke boek te beschadigen.
Loes van Wijngaarden van het
Ecologisch Laboratorium van de
Vakgroep Europese Archeologie van
de Universiteit van Amsterdam gaf
een overzicht van de verschillende
soorten natuurlijk archief, de beschikbaarheid
ervan en de manieren
waarop er onderzoek aan gedaan
kan worden. Aan de hand van
stuifmeelkorrels (pollen), zaden,
houtresten en houtskool kan een
reconstructie gemaakt worden van
de begroeiing. Ook veranderingen
in de begroeiing kunnen worden afgelezen.
Naast plantenresten wordt
ook onderzoek verricht aan de fauna.
Er wordt momenteel een GIS
(geografisch informatie systeem)
opgebouwd waarin vondsten van
diersoorten worden opgenomen. Zo
kunnen verspreidingskaartjes worden
gemaakt van vondsten van de
Bruine beer in Nederland. De fossiele
resten geven vaak veel informatie
over de milieuomstandigheden
in een bepaald gebied. Diatomeen
(kiezelwieren) zijn bijvoorbeeld
uitstekende indicatoren omdat zij
een uiterst smalle tolerantie hebben
voor bijvoorbeeld het zoutgehalte.
Dat er geen sprake kan zijn van één
soort “oernatuur” voor de Nederlandse
situatie werd duidelijk uit de
bijdrage van Frans Bunnik van de
6
7
54
contactblad van de
stichting net werk voor de
728-729
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
Vakgroep Paleobotanie en Palynologie
van de Rijksuniversiteit Utrecht.
De normale situatie van de laatste
2,3 miljoen jaar is een ijstijd, met als
referentiebeeld een arctische steppevegetatie.
De warmere perioden zijn
slechts kortdurende verstoringen
hierin. In de huidige warme periode,
het Holoceen, is de successie
van steppe naar loofbos voortdurend
beïnvloed door de mens. Bunnik
wees er op dat als men bij natuurontwikkeling
kiest voor natuur met
natuurlijke processen, aan die processen
ruimte, maar vooral ook tijd,
gegeven dienen te worden. Kennis
over deze processen, die zich over
zeer lange tijdsperioden uitstrekken,
kan alleen met paleo-ecologisch onderzoek
verworven worden.
Bas van Geel, van het Hugo de Vries
Laboratorium van de Universiteit
van Amsterdam gaf, als voorbeeld
van de mogelijkheden die historisch-ecologisch
onderzoek aan het
natuurlijk archief biedt, een schets
van de vegetatieontwikkeling in laag
Nederland. De dikke veenpakketten
hier bevatten vaak wel tot 6000 jaar
vegetatiegeschiedenis. Het onderzoek
maakte het mogelijk de ontwikkeling
van een ondiep meer via
diverse moerasstadia tot de vorming
van hoogveen te schetsen. Hieruit
bleek ondermeer dat de successie
niet altijd in dezelfde richting verloopt.
Bovendien bleek ook uit zijn
onderzoek dat de ontwikkelingen
vaak zeer veel tijd nodig hebben. De
successie blijft vaak gedurende lange
tijd, tot wel enkele honderden jaren,
in een bepaald stadium steken.
Coreferent Allard van Leerdam van
IWACO confonteerde de kennis die
Bas van Geel had gepresenteerd met
de vragen uit de praktijk van de natuurontwikkeling
in laag-Nederland.
Daarbij kan historisch-ecologische informatie
dienen als bron van informatie
en inspiratie. Kennis van processen
is daarbij wezenlijker dan kennis van
patronen. Historisch-ecologische referenties
kunnen aanwijzingen geven
voor wat wel en niet mogelijk is.
De serie voorbeelden werd vervolgd
met een schets van de ontwikkeling
van het rivierengebied, door Leendert
Louwe Kooimans, hoogleraar
aan het Instituut voor Prehistorie
van de Rijksuniversiteit Leiden. In
het rivierengebied heeft gedurende
6000 jaar sedimentatie plaatsgevonden.
Er heeft zich een omvangrijk
natuurlijk bodemarchief gevormd.
De vaak gebruikte actuo-referentiebeelden
zijn niet echt te vergelijken
met wat het rivierengebied in het
verleden was. Zo is het Rijnstrangengebied
bij Lobith geen aktief
riviersysteem meer en zijn de bossen
langs de Loire en de Donau niet
vergelijkbaar met een natuurlijke
situatie in ons land. Volgens Louwe
Kooimans moet bij de keuze van
referentiebeelden nagedacht worden
6/7
Net Werk 54 - januari 1997
7