Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

9
10
werd gedaan op oppervlakte water.
Het onttrekken van schoon water
aan de ene kant werd niet begeleid
door het zuiveren van afvalwater
aan de andere kant. De Italiaanse
waterproblematiek kent ook nog de
complicerende factor van de hydroelectriciteit.
Italiaanse beslissers met
een hygiënistische achtergrond hebben
zich vooral gericht op schoon
drinkwater als middel tot verbetering
van de volksgezondheid en
hebben afvalwater als een zaak van
latere zorg beschouwd. De benadering
volgens welke water een zaak is
van volksgezondheid heeft volgens
Serneri geleid tot een late bewustwording
van watervervuiling als een
milieuprobleem.
Bill Luckin (Bolton Institute en
Universiteit van Londen)
The historical determinants of environmental
concern: the problem of atmospheric
pollution in late nineteenth
and early twentieth century London
Bill Luckin’s theoretisch uitgangspunt
is een van de stellingen die
Douglas en Wildavsky hebben
aangedragen, namelijk dat in een
gegeven periode in een bepaalde
maatschappelijke kontekst één dominant
probleem de politieke agenda
overheerst. Tussen 1840 en 1860
was dat in Londen de watervervuiling
van de Thames, tussen 1870
en 1900 was dat de vieze lucht. De
Londense mist is deel gaan uitmaken
van de Britse hoofdstedelijke
thema’s. Bij de zogeheten degenerationisten
voor wie het stadsleven
een oorzaak was van een algemeen
verval (van zowel gezondheid als
zeden) was de Londense lucht een
voorbeeld ter ondersteuning van
hun these. Alhoewel mist en het
stoken van steenkool met elkaar in
verband werden gebracht, leidde
dat in eerste instantie niet tot een
versnelde opmars van gas en electriciteit.
De kosten van de schonere
vormen van energie wogen zwaarder.
Ook zou een effectieve aanpak
van het probleem een krachtige
interventie van de overheid hebben
gevergd, iets dat politiek niet aan de
orde was. Het leggen van een oorzakelijk
verband tussen sterfte en
luchtvervuiling moest wachten tot
water minder hoog op de agenda
kwam te staan. Terwijl in Londen
schoon drinkwater te krijgen was
voor wie zich dat economisch kon
permitteren, onttrok lucht zich aan
een dergelijke marktwerking. Voor
schone lucht was het nodig uit Londen
te verhuizen. Onrust over lucht
had derhalve andere effecten als
onrust over water.
Frank Uekötter (Universiteit van
Bielefeld)
A look into the Black box: why air
pollution control was undisputed in
Interwar Germany
De benadering van het luchtvervuilingsprobleen
in het Duitse
interbellum door Frank Uekötter
67
contactblad van de
stichting net werk voor de
1036-1037
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
10
11
concentreert zich op de vraag van
conflict en conflictvermijding tussen
de veroorzakers en de slachtoffers.
Volgens Uekütter was de
industrie in tegenstelling tot de
gangbare mening wel geïnteresseerd
in technologieën van luchtfiltering
en verminderde produktie van stof.
Hij gaat echter niet in op de winst
die de industrie kon onttrekken aan
de toepassing van een dergelijke
technologie. Zijn belangstelling
gaat vooral uit naar de consensus
die ontstaan is over de bestrijding
van luchtvervuiling. Dit heeft te
maken met de moeilijkheid voor
slachtoffers om rechtzaken hierover
te starten en te winnen, geconfronteerd
als zij waren met de ingewikkeldheid
van het Duitse rechtsysteem,
de Duitse wetgeving en de
Duitse instituties. Wel had de industrie
belang bij het voorkomen van
onrust. Daardoor werden conflicten
pragmatisch opgelost door onderhandeling
tussen de verschillende
partijen. in de discussie kwam het
belang van een gedegen rechsthistorische
studie van de (Duitse) milieuwetgeving
en -rechtspraak naar
voren toen de argumenten heen en
weer vlogen zonder dat de knoop
doorgehakt kon worden.
Elfi Bendikat (Humboldt Universiteit,
Berlijn)
Pollution caused by traffi c and transport:
public intervention and debates.
The example of Berlin and other German
cities (1900-1939)
Verkeer als milieuproblematiek is
niet uit het niets in de jaren zestig
van de twintigste eeuw op komen
dagen. Wel is het zo dat toen gemotoriseerd
verkeer in de eerste
helft van de twintigste eeuw als
overlast werd ervaren, de formulering
van het probleem een andere
was dan in de tweede helft. In de
jaren twintig was de overlast vooral
te wijten aan stof, ondanks het
geringe aantal van gemototriseerde
voertuigen. Met de toename van
verharde wegen is deze vorm van
milieuoverlast uit de publieke belangstelling
verdwenen. Iets anders
is het gesteld met de uitlaatgassen.
Al bij een internationaal hygiëne
congres in 1907 is de mogelijkheid
van gezondheidsschade geopperd,
maar pas midden in de jaren 1920
is op dit punt gericht onderzoek
uitgevoerd en pas in de jaren ‘30 is
deze schade door gezondheidsinspecteurs
als gevaar voor de volksgezondheid
aangemerkt. Voor de risico’s
van herrie en trillingen was het
veel moeilijker om een consensus te
vinden. In Duitsland zijn het niet
de protestbewegingen van burgers,
maar de lobby van hygiënisten geweest
die enige invloed heeft uitgeoefend
op de formulering van nor-
9/10
Net Werk 67 - augustus 2000
10/11