Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

Het Biologisch Reveil, waarin de
onderwijzers Eli Heimans en Jac.
P. Thijsse een belangrijke rol speelden.
Met vele publicaties (o.a.
de Verkade-albums) en moderne
onderwijsmethoden propageerden
Heimans en Thijsse de ‘natuursport’.
De nieuwe term betekende
een aansporing om erop uit te trekken
en de natuur uit eigen waarneming
en ervaring te leren kennen.
Achter deze aansporing staat de
overtuiging dat belangstelling voor
de levende natuur bijdraagt aan,
in de woorden van die tijd, verheffing
van mens en maatschappij.
Daarom verwijst de tentoonstelling
ook naar de Plantage, de buurt van
Artis, de Hortus en de Universiteit
waar men zich in onderlinge wisselwerking
inzette voor het populariseren
van biologie.
De tentoonstelling ‘Het Biologisch
Reveil’ is permanent te zien in het
Zoologisch Museum
Plantage Middenlaan 53,
Amsterdam (publieksingang: Aquariumgebouw
via Artis).
Voor inlichtingen: 020-5256619.
Hugo de Vries
herdenkingen
Er is komend jaar ruimschoots de
gelegenheid om meer te weten te
komen over het belang van Hugo
de Vries (1848-1935) voor de biologie,
de evolutieleer en de genetica.
voorjaar-zomer: tentoonstelling
‘Hugo de Vries, de Nederlandse
Darwin’ Universiteitsmuseum De Agnietenkapel,
Oudezijds Voorburgwal
231, Amsterdam.
Inlichtingen: mw. drs. A.M.Th.
Schilder, Universiteitsmuseum De
Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal
231, 1012 EZ Amsterdam
tel: 020-5253339.
zomer-najaar: tentoonstelling
‘Hugo de Vries en de Hortus Botanicus’.
Hortus Botanicus Amsterdam.
Inlichtingen: drs. ing. W.N.J. Ursem,
Hortus Botanicus Plantage
Middenlaan 2,1018 DO Amsterdam,
tel: 020-6259021.
27 maart: Symposium Hugo de
Vries 1848-1935, ter gelegenheid
van zijn 150e geboortejaar. Plaats:
Koninklijk Instituut voor de Tropen,
Mauritskade 63, Amsterdam.
Inlichtingen: dr. E Bouman, Faculteit
der Biologie, Universiteit van
Amsterdam, Kruislaan 318,
1098 SM Amsterdam,
tel: 020-5257842,
fax: 0205257662,
E-mail: bouman@bio.uva.nl.
6
7
57
contactblad van de
stichting net werk voor de
782-783
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
Haeckel posthuum
beschuldigd van fraude
Ernst Haeckel (1834-1919) staat
bekend als de uitvinder van de term
“Oekologie”, waardoor hij haast
onvermijdelijk in elke geschiedenis
van de ecologie besproken
wordt. In deel I van zijn Generelle
Morphologie der Organismen
(1866) hanteert hij de term voor
het eerst. Een definitie voor de
nieuwe wetenschap komt pas in
deel II. Later heeft hij de definitie
nog een paar keer bijgeschaafd. Het
belang van Haeckel voor de geschiedenis
van de ecologie komt echter
niet van zijn uitwerking van ecologie
als wetenschap, maar van zijn
biogenetische grondwet. Theunissen
en Visser geven het ontstaan van
deze grondwet bij Haeckel als volgt
weer: ‘Er bestond namelijk een causale
samenhang tussen ontogenie
en fylogenie: het individuele, embryonale
ontwikkelingsproces was
een verkorte en versnelde herhaling
van de fylogenie, de evolutionaire
ontwikkeling van de stam waartoe
het organisme behoorde.’ (De wetten
van het leven, Baarn 1996, blz.
153). De fylogenetische morfologie
was in de negentiende eeuw voor
veel onderzoekers een aantrekkelijk
denkkader. Hoe wankel dit denkkader
was heeft een recent onderzoek
van de Britse embryoloog Michael
Richardson aangetoond. Hij ging
met medewerkers terug naar de
soorten embryo’s die door Haeckel
oorspronkelijk zijn bestudeerd. Niet
ver van de Utrechtse werkplek van
Theunissen en Visser, in de collectie
van het Nederlandse Instituut voor
Ontwikkelingsbiologie in Utrecht,
ligt een groot deel van het materiaal
dat voor een dergelijke studie nodig
is. Het artikel van Richardson
e.a. in Anatomy and Embriology,
1997;196: 91-106, ook besproken
door Bart Meijer van Putten
in NRC van 30 augustus j.l., laat
zien dat de gelijkvormigheid van
embryo’s vooral vast te stellen valt
in de tekeningen waarmee Haeckel
zijn werk illustreerde en dat de tekeningen
vooral vertekeningen zijn.
De verbazingwekkende vormovereenkomsten
waarvan de tijdgenoten
van Haeckel zo onder de indruk
waren blijken op ‘wishful thinking’
gebaseerd te zijn. ‘Bij het vergelijken
van tientallen diersoorten in
dezelfde embryonale fase, stelden
Richardson en zijn medewerkers
vast dat er zowel grote vorm- als
maatverschillen zijn. In de illustraties
van Haeckel is geen schaal
aangegeven en zijn alle embryo’s op
ongeveer dezelfde grote getekend.
Voor buitenstaanders (maar misschien
niet voor wetenschapssociologen)
is het verbazingwekkende
dat pas nu het onderzoek van Haeckel
is overgedaan. Was de wetenschappelijke
autoriteit van Haeckel
zo groot dat de wetenschappelijke
gemeenschap het niet nodig heeft
6/7
Net Werk 57 - september 1997
7