Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiene en Milieu, 1999-2001 ...

HES Uitegevers is de commerciële
uitgave van zijn dissertatie verschenen:
‘De vreselijkste aller harpijen:
Pokkenepidemieën en pokkenbestrijding
in Nederland in de achttiende
en negentiende eeuw: een
sociaal-historische en historisch-demografische
studie. XVI, 558 blz.
Illustraties: 6 kaarten, 98 grafieken,
tabellen en diagrammen Genaaid,
gebrocheerd. ISBN: 90 6194.368
blz. f 49,50
Eeuwenlang stonden de pokken
in de schaduw van andere plagen,
maar rond 1800 werden ze volksvijand
nummer één. De ontdekking
van het pokkenvaccin leverde een
belangrijk wapen in de strijd tegen
deze plaag. Grootscheepse inentingscampagnes
gingen van start om
de pokken te bestrijden, desnoods
onder dwang. Dit leidde tot heftige
politieke en religieuze discussies.
In deze studie wordt voor het eerst
systematisch onderzocht hoe de
opmars van de pokkenvaccinatie in
Nederland in zijn werk is gegaan,
wie de initiatiefnemers waren, wat
hun drijfveren waren en welke hindernissen
ze moesten overwinnen.
Ook wordt aandacht besteed aan de
reakties van godsdienstige groeperingen
op een medische ingreep die
net zo omstreden was als gentherapie
nu. De pokkenbestrijding bleek
succesvol: de pokken werden als
eerste epidemie bedwongen. In hoeverre
dit het begin van het einde betekende
van epidemieën als belangrijkste
sterftefactor zal eveneens aan
de orde komen. Willibrord Rutten
(1955) is historicus, verbonden aan
het Sociaal Historisch Centrum te
Maastricht. Hij publiceerde over
agrarische, demografische en sociale
aspecten van de regionale geschiedenis
van Limburg.
Vissen in veenmeren
Petra van Dam zal haàr dissertatie,
getiteld ‘Vissen in veenmeren. De
sluisvisserij bij de Spaarndamsedijk
en de ecologische transformatie in
Rijnland, 1440-1530’ verdedigen
op 25 november.
Plaats en tijd: Groot Auditorium
van het Academiegebouw van de
Rijksuniversiteit Leiden, Rapenburg
73, Leiden, om 14.15 precies.
De veelzijdigheid
van de mens-dier relatie
Het lag voor de hand dat Gewina
(het Genootschap voor de Geschiedenis
der Geneeskunde, Wiskunde
Natuurwetenschappen en Techniek)
op zijn najaarsbijeenkomst op 4
oktober (Werelddierendag) dit
thema op de agenda zou zetten. Aldus
gebeurde in het Rijksarchief in
Noord-Brabant in Den Bosch. De
verbouwde citadel waarin het Rijksarchief
is gevestigd is een locatie die
blijft boeien.
8
9
58
Jo
contactblad van de
stichting net werk voor de
800-801
geschiedenis van hygiëne en milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
Swabe, die van plan is in december
te promoveren over de relatie
mens-dier aan de Universiteit van
Amsterdam, zette de dag in een
algemeen kader. Zij poneerde dat
de domesticatie van dieren, die het
technisch en economisch potentieel
van mensen verruimde, tegelijk een
nauwelijks terug te draaien afhankelijkheid
heeft teweeggebracht
en een epidemiologische tijdsbom
betekent. Historisch gezien spande
haar betoog een zeer ruime periode,
zodat de luisteraar wel enige twijfel
kreeg over de generalisaties die zij
naar voren bracht. Het begrip veterinair
regime bleef dan ook vooralsnog
zweverig. Wellicht zal de dissertatie
enige precisering brengen.
Bij de tweede spreker, dr. J.A.A.M.
Biemans, stond de bron - Jacob van
Maerlants ‘Der Nature Bloem’ -
centraal en was juist de theoretische
uitwerking beperkt. De even realistische
beschrijving van uit eigen
ervaring, uit de tweede hand en via
mythes bekende dieren en monsters
is bij Van Maerlant een frappant gegeven
waar wel meer over te zeggen
was geweest.
Drs. A.H.H.M. Mathijsen beschreef
een bijzonder aspect van domesticatie:
de wijze waarop de Japanse
machthebbers gebruik maakten van
de veterinaire kennis van de op Desjima
verblijvende Nederlanders om Japanse
paarderassen naar eigen inzicht
te verbeteren, zonder veel daarvoor te
hoeven toe te geven of betalen.
De bijdrage van R. Strikwerda ging
verder in op de context van de in
Japan geïntroduceerde literatuur: de
in de 18e eeuw verspreide Nederlandse
huismans-literatuur, door de
inleider als volksdiergeneeskunde
omschreven, die tot diep in de 19e
eeuw nog de basis vormde voor de
diergeneeskunde. Deze ontwikkelde
zich in het kielzog van de humane
geneeskunde en heeft zelfs nog in
onze tijd gedeeltelijk het karakter
van derivaat-wetenschap.
De voordracht van Amanda Kluveld
introduceerde heel andere invalshoeken:
zij liet zien hoe weerstand
tegen de vivisectie bij empirische
wetenschappers aan het begin van
de eeuw afgedaan werd als overgevoelige,
sentimentele, vrouwelijke
weerstand tegen de noodzaak van
het manhaftig en gedecideerd opofferen
van dierenlevens in dienst van
hogere wetenschappelijke doelen en
de redding van mensenlevens.
Niet voor niets was de lezing van
Peter Koolmees over slachthuizen
- het thema van zijn promotie - als
laatste geplaatst. Gelukkig waren de
dia’ s die zijn betoog illustreerden
in zwart-wit, anders waren zij misschien
net teveel geweest voor de
gevoelens van tenminste een deel
van het publiek. Koolmees volgde
grotendeels het betoog van zijn dissertatie
die de plaats van het slachten
binnen het hygiënisch denken
en doen aan de orde stelt en in een
onthullend hoofdstuk laat zien hoe
9
10
8/9
Net Werk 58 - november 1997
9/10