KAZı SONUÇLARI - Kültür ve Turizm Bakanlığı

2000-2001 YILI ANi KAZISIBeyhan KARAMGARALI *Ortaçağda önemli bir ticaret şehri olan Ani, Anadolu'yu Kafkasya'ya bağlayanmilletlerarası ticaretıolunun Kars ile Divin arasında önemli bir menzilini oluşturmaktadır.Ani'yi Divin'e baglayan yol, önceki yıllarda tarafımdan tanıtılmıştı. Ani'de milletlerarasıbu yol sistemi dışında gelişmiş bir şehiriçi yol şebekesinin bulunduğu anlaşılmıştır.Kars Kapısı'ndan başlayarak iç kaleye doğru devan eden ana yolda 1991 yılındabaşlatılan kazı, bir aradan sonra 2000 ve 2001 yılı çalışmaları ile önemli ilerlemelerkaydedilmesine karşın tarnarnlanamarruştırt. Ancak açılan kısımlar, Ortadoğu'daki Ortaçağşehiriçi yol sistemi ve ticari dokusu hakkında önemli bilgiler vermektedir. 1991­1992 yıllarındaki çalışmaları bu yolun Ebu'l Muhammeran Minaresi'nden Kars Kapısı'nadoğru olan kesiminde yaklaşık 250 km. lik bir kısmı idi. Bu çalışmada, yolun ortasındangeçen künk döşeli su yolu ile kanalın bakımı için yapılmış iki baca tespit edilmişti.Ayrıca yolun karşılıklı iki kenarında yer alan dükkanıarın bulunduğu alanda, aydınlatmave ısınma için yolun kenarına yapılan ocaklar bulunmuştu. Ayrıca taştan oturmasekileri, hayvanların ve kuşların su içmeleri için yalaklar ele geçirilmiş ve tanıtılmıştı.1998 yılından beri Prof. J. P. Mahe başkanlığında, Fransız ekip tarafından surlar incelenmişve şehrin planı yapılmıştır. Bu yeni planda bizim yaptığımız çalışmalar dagösterilmiştir (Plan: 1).2000 yılı çalışmalarında yolun devamının ortaya çıkarılması amaçlanmış veEbu'l Muhammeran Minaresi'nin yıkıntısı yanından başlanarak batı kesiminde, güneyedoğru yaklaşık 125 m.lik bir kısım kazıımıştır (Plan: 2; Resim: 1). 2001 yılında devameden çalışmalarla kazılan bu ana arter 250 m.yi bulmuştur. 2001 yılı çalışmalarında yolundoğu kesiminin de kazı çalışmaları yürütülmüş ve 90 m.lik bir kısmın kazısı tamamlanmıştır(Plan: 3; Resim: 2). Kars Kapısı'ndan başlayarak iç kaleye doğru devam edenyaklaşık 2 km. uzunlu~undaki bu arterin şehrin ana aksını oluşturduğu anlaşılmaktadır.Bu aks ın şehrin ilk iskanıyla oluşmaya başladığını kabul etmek gerekir. Zira, krallık dönemindeyapılan sur duvarları buradan geçen bir yolun varlığını düşündürür. Ancaközellikle Xl. yüzyılın son çeyreğinden evvel inşa edilen Ermeni anıtsal yapılarının hiçbirinin bu arter ile direkt ilişkisi bulunmamaktadır. Ani Katedrali ile yol arasında yaklaşık150 m.lik bir mesafe vardır. Gagik ve Potatoğlu kiliseleri şehrin batı kesiminde bulunmaktadır.St. Prikich Kilisesi ise şehrin doğu kesiminde yer almaktadır. Muhtemeldirki, bu ana arter Müslüman yerleşiminin bu bölge çevresinde konumlanması ile önemkazanmışve yapılanmıştır. Şehrin fethinden sonra ınşa edilen Emir Manuçehr Camii veEbu'l Muhammeran Mescidi bu görüşü kuvvetlendirmektedir.Prof. Dr. Beyhan KARAMAGARALI, Hacettepe Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü, Beytepe-AnkarafTÜRKjYE.2000-2001 yılı kazıtanrta Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Turgay Yazar ve AraştırmaGörevlisi Bülent Işler, Gazi Universitesi Mimarlık Taribi Bölümü'nden Dr. Nakış Akkül, Pamukkale Universitesi'ndenAraştnma Görevlisi Mustafa Beyazıd, Cumhuri~et Universilesi'nden Araştırma Görevlisi Ebru Bilgel, HacettepeUniversitesi Sanal Tarihi Bölümü yüksek lisans ögrencisi Tuba Dönmez ve öğrenci Nazlı Ece Göymen ile Mimar AniBaladyan'dan oluşan ekiple canşunuştır. Kazıya Kültür Bakanlığı temsilcisi olarak Istanbul Arkeoloji Müzesi'ndenRahmi Asal katılmıştır. Sorbon Universitesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Jean Pierre Mahe başkanlığında beş kişilikbir Fransız ekibi de misafir olarak kazıda yer almıştır.233