KAZı SONUÇLARI - Kültür ve Turizm Bakanlığı

Kazısı yapılan ve ortaya çıkarılan ticari doku içerisindeki yapılardan ilki, minaresiüzerindeki kitabeye göre 1199 yılından biraz evvel yapılmış bulunan Ebu'l MuhammeranMescidi'dir. 1894 yılı başında bir ermeni din adamı tarafından dinamitlenerek yıkıldığıileri sürülen sekiz kenarlı minarenin üzerindeki bu gün kayıp olan dokuz satırlıkkitabede mescit önünde hayvan, yapağı ve pamuk satışıarının yapılmaması yönündebir ihtar ve vergi indirimi ile ilgili önemli bilgiler bulunmakta idi. Son olarak Kırzıoğlu tarafındanyayınlanan metin şöyledir: "Ben ki, Şedaddlı Manuçehr oğlu Şavur oğlu Mahmud'unoğlu sultanım. Ata ve oğullarımın ruhları yükselsin diye buyurdum ki, satılanmalın kusurlu oluşunda. fiyattan yapılan indirim? (Minorski'ye göre pamuklu ve ketensatanların gümrüğü), koyun ve deve tacirleri alım satımlarını, Ebu'l Muhammeran Mescidiönünde yapmasınlar. Her kim buna aymaz ve aykırılık gösterirse, Yüce Tanrı'nınhışmına uğrasın. Beşyüzdoksanbeş (1199) yılı tarihinde". Bu gün kazısı yapılan mescidde,yalnız ihata duvarları ile güneyde mihrabın bulunması gereken yerde üçgen şeklindebir istinat izine rastlanmıştır. Mescidin iki girişi vardır. Birincisi minareye bltişik doğudanbir giriştir. Burada kapının yan kısmında silmelerin bulunduğu anlaşılır. Ikinci kapıyamescidin kuzey duvarından ve yine minareye bitişik olarak girilmektedir. Kuzeyduvarı önünde zemin kaplamaları dikkati çeker. Bu kısmın son cemaat yeri olabileceğidüşünülmektedir. Mescidin batısında dıştan kare, içten düzgün olmayan daire planlıyapı kalıntısının bir türbenin alt katı olduğu sanılmaktadır (Resim: 3).Mescidin güneyinden itibaren karşılıklı dükkanıardan oluşan ticarı doku başlamaktadır(Plan: 4). Bu alandaki yapılarda üç farklı uygulama görülmektedir. Ilk tipi, yolaeyvan şeklinde açılan mekanlar oluşturur. Bu tip daha çok yolun kuzeyinde yoğunıaşmıştır.Ikinci grubu tek mekanı i kapalı alanlar oluşturur, Uçüncü grubu ise birden fazlaodadan meydana gelmiş ev-dükkan kompleksieri meydana getirir. Bu tipin daha çokyolun güney kesiminde yer aldığı görülmektedir (Resim: 4).Yolun doğu kısmındaki cukkanda yer alan kemeri i kapı ile yolun batısında yeralan niş düzenlemesi mimarı plastik unsurlardan sadece iki örnektir. Ayrıca dükkanıarınbazılarında küp ve tandırlar bulunmuştur (Resim: 5).Yapıların inşasında görülen düzensizlik, duvarlardaki malzeme ve işçilik farklılıkları,bu alandaki yapılaşmanın zaman içinde eklemelerle oluştuğunu ortaya koymaktadır.Bu sebeple ticarı dokunun tümü için ortak bir tasarım söz konusu değildir (Resim: 6).Bu ticarı doku içindeki mekanların işlevlerini belirlemek mümkün değildir. Ancak,bu mekanların dükkar: ve imalathane olarak yapıldıklan söylenebilir. Yol üzerinde yeralan bezirhane kalıntısı, imalathanelere bir örnektir. Içinde büyük bir tandır bulunanmekanın da bir ekmekçi, üç veya dört adet iri küp bulunan yerlerin de şarap satışı yapılankısımlar olduğu düşünülmektedir. Yol üzerinde doğudaki dükkanıardan bazılarıönünde kaldırım olarak nitelendirilebilecek zemin kaplama taşlarına rastlanmıştır. Budurum yolun önemini ortaya koymaktadır.Evvelce kazısını tamamladığımız hamama gelen su yolunu bulmak amacıylayaptığımız çalışma sırasında bir su dağıtıcı sisteme (maksem) rastlanmıştır. Sistemdikdörtgen şeklinde bir taş oyularak yapılmış olup üç iri delik ihtiva etmektedir. Bu deliklerdenbirine hamama giden su künkü bağlanmaktadır. Diğer iki delikten birinden,sisteme su gelmekte, diğerinden de sistemden künkle su çıkmaktadır. Sonuncu künktengiden su, şehrin aşağı tarafına doğru inmekte, muhtemelen Tigrent Honents'in yaptırmışolduğu kiliseye doğru akmaktadır. Bu çalışmamız gelecek yıl da sürecektir (Resim:7).Kazı sırasında pek çok küçük buluntuya rastlanmıştır. Bunlardan en önemlilerisikkelerdir. Bir kısmı erozyona uğramış olmakla birlikte elimize geçenler Ani tarihi bakımındanönemlidir. Para basma, hakimiyet işaretidir ve iktidar sembolüdür. Ani'de ilkdefa sikkenin Selçuklularla başladığı saptanmıştır. Manuçehr'in Ani darplı bakır sikkelerininön yüzlerinde Manuçehr, arka yüzlerinde Melik Şah'ın isimleri okunur. Bulunansikkelerin birbirlerinden farklı olmaları, Manuçehr'in pek çok kere para bastırdığını ortayakoyar. Bu sikkeler 1072-1092 tarihlidir. Ayrıca Mançehr'in torunu Ani meliklerinden234