„Kontrola Państwowa” nr 6/2011 - Najwyższa Izba Kontroli

Zaopatrzenie Polski w węgiel kamienny
kontrola i audyt
Wykorzystanie zasobów złóż
W zbadanych projektach zagospodarowania
złóż minister środowiska akceptował
stosunkowo niskie przeciętne
(ustalone dla całych złóż) wskaźniki
wykorzystania zasobów przemysłowych
15 , a tym samym wysokie
wskaźniki strat 16 . Planowane wskaźniki
wykorzystania zasobów kształtowały
się średnio na poziomie 0,6 (od 0,32
dla złoża „Jadwiga 2” do 0,76 dla złoża
„Bogdanka”), zaś wskaźniki strat od
31,5% (złoże „Bogdanka”) do 210,2%
(złoże „Jadwiga 2”) – przeciętnie 67%.
Przyjęty przez NIK, zgodnie z literaturą
naukową 17 , orientacyjny miernik
przeciętnych strat (30% rocznego wydobycia)
przekraczano we wszystkich
skontrolowanych kopalniach, oprócz
LW „Bogdanka”.
Relatywnie niski stopień wykorzystania
istniejących zasobów węgla (wysoki
poziom strat) spowodowany był –
w ocenie NIK – jednoczesnym występowaniem
czterech czynników:
• trudnymi warunkami geologiczno-
-górniczymi wraz z poważnymi zagrożeniami
naturalnymi;
• długotrwałym kontynuowaniem wydobycia,
pomimo niekorzystnych warunków
(zmniejszanie zakresu eksploa tacji
pokładów głębiej położonych z powodu
konieczności uwzględnienia krawędzi
eksploatacyjnych pokładów płyciej
zalegających);
• dużym stopniem zurbanizowania terenów
nad złożami (konieczność tworzenia
filarów ochronnych lub zostawiania
półek ochronnych);
• potrzebą prowadzenia rentownej dzia -
łalności, wymuszającej powszechne stosowanie
ścianowego systemu eksploatacji.
Powszechność ścianowego systemu
eksploatacji stanowi egzemplifikację
podstawowej sprzeczności polskiego
górnictwa – pomiędzy dążeniem do
rentownego wydobycia a koniecznością
ochrony zasobów. Zalety tego systemu
(duża koncentracja produkcji, wysoka
wydajność i względnie bezpieczne
warunki pracy) osłabiane są wadami
(generowanie wysokich strat w zasobach
związane z formowaniem ściany
wydobywczej o odpowiednio dużej powierzchni
i kształcie geometrycznym).
Do strat zaliczane są pozostałości parcel
po nadaniu im kształtu ścian wydobywczych,
czyli tak zwane resztówki
(od 20 do 30% zasobów parcel) oraz
parcele o małej powierzchni albo o nieregularnym
kształcie (nawet przy bardzo
dużej powierzchni). Znaczna część
parcel w ogóle nie może być eksploatowana
systemem ścianowym, na przy-
15
Stosunek zasobów operatywnych do przemysłowych w odsetkach.
16
Stosunek strat do zasobów operatywnych w procentach.
17
J. Darski, J. Kicki, E. Sobczyk: Raport o stanie gospodarki zasobami złóż węgla kamiennego, PAN, Instytut
Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, „Studia, Rozprawy, Monografie” nr 58, Kraków 2001;
K. Probierz, B. Borówka: Ubytek zasobów węgla kamiennego Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w latach
1989– 2003. Niepożądany skutek reform, „Polityka Energetyczna”, tom 9, zeszyt specjalny, Kraków
2006, s. 189; P. Trzcionka: Wyniki badań przyczyn i wielkości strat w zasobach węgla kamiennego, „Zeszyty
Naukowe Politechniki Śląskiej”, seria: „Górnictwo”, z. 87, Gliwice 1977, s. 147-156.
Nr 6/listopad-grudzień/2011 55