İnklüziv sinifl ərdə əlilliyi olan uşaqların təhsili

56 İnklüziv siniflərdə əlilliyi olan uşaqların təhsili
Bir çox ölkədə inkişaf pozuntusu olan uşaqlar intellekt əmsalına (IQ) görə
ciddi şəkildə qruplaşdırılır. Biz bu kitabçada IQ istinadlarına yol verməməyi
üstün tuturuq, çünki biz bir çox IQ standart test materiallarının etibarlılığına,
faydasına və nəticələrinə şübhə ilə yanaşırıq. ABŞ-da IQ testləri
uzun müddət irqi və mədəni cəhətdən qərəzli hesab olunub. 55 Aşkar olunmuşdur
ki, IQ testləri fitri (anadangəlmə) qabiliyyətləri deyil yalnız inkişaf
etmiş qabiliyyətləri qiymətləndirir və bununla da mədəni, sosial, dini və
iqtisadi faktorlarlardan asılı olur. Digər ölkələrdə istifadə edilən testlər
də digər yanaşmalar arasında, milli azlıqlara mənsub insanlara qarşı qərəzli
olur. Ehtimala əsaslanan yanaşma test nəticələrinin “obyektivliyinə” ABŞda
olduğu kimi eyni mənfi təsir göstərəcək. Bundan əlavə, IQ testinin geniş
istifadəsi tez-tez uşaqların damğalanması və ayrı-seçkiliyinə gətirib çıxarır.
Keçmişdə bu bəzi uşaqların “təhsil ala bilməyən” (təhsil alma qabiliyyəti
olmayan) kimi qəbul olunmasına və bütün təhsil növlərindən kənarlaşmalarına
səbəb oldu. Dünyanın bir çox ölkələrində bu uşaqlar formal təhsildən
məhdud qalır və ya təcrid olunur. Bu praktika BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasının
(1990), həmçinin BMT-nin Əlillərin hüquqları haqqında Konvensiyasının
(2006) ciddi şəkildə pozduğunu göstərir. İnkişaf pozuntusu dörd
ümumi səviyyəyə bölünə bilər:
♦ Yüngül inkişaf pozuntusu – Uşaq dinləyir və danışır, ancaq müəyyən
anlayışları başa düşmək və ifadəli dil ilə danışmaqda çətinliyi
olar bilər. O, adətən sosial cəhətdən yaxşı uyğunlaşır (inklüziv bir
cəmiyyətdə böyüyərsə) və məktəbi bitirdikdən sonra müstəqil bir
həyat yaşaya bilir. 56
♦ Orta inkişaf pozuntusu – Uşaq danışa, ünsiyyət qura və sinif fəaliyyətlərində
iştirak edə bilir. O gündəlik həyatın bəzi fəaliyyətlərini,
müstəqil yaşam və sosial bacarıqlarını öyrənməkdən də faydalanır.
♦ Ağır inkişaf pozuntusu: Uşaq sadə ünsiyyəti mimika və işarələr vasitəsi
ilə anlaya bilir, lakin danışıq dili ilə özünü ifadə edə bilmir. Bu
cür uşaqların əksəriyyəti müstəqil yaşamaqda böyük çətinliklər yaşasa
belə, bəzi müstəqillik səviyyəsinə nail ola bilərlər.
55. Jencks, C. / Phillips, M. (1998) The Black-White Test Score Gap. Washington, DC:Brookings Institution,
pp. 1-51.
56. Rognhaug / Gomnes. (2008) ”Spesialpedagogikk” (Special Needs Pedagogy). Oslo: Gyldendal, p.
307.