Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
3. Post-cosecha<br />
a). Ferm<strong>en</strong>tación<br />
La ferm<strong>en</strong>tación se suele realizar <strong>en</strong> pi<strong>la</strong>s o<br />
<strong>en</strong> cajas, y repr<strong>es</strong><strong>en</strong>ta una etapa crucial <strong>en</strong><br />
el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> los precursor<strong>es</strong> <strong>de</strong>l aroma<br />
<strong>de</strong>l choco<strong>la</strong>te. A<strong>de</strong>más, se recomi<strong>en</strong>da <strong>la</strong><br />
ferm<strong>en</strong>tación para evitar el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
hongos ocratoxíg<strong>en</strong>os y <strong>la</strong> formación <strong>de</strong><br />
OTA, dado que los ácidos acéticos, lácticos<br />
y cítricos producidos por <strong>la</strong>s bacterias<br />
durante <strong>la</strong> ferm<strong>en</strong>tación pued<strong>en</strong> inhibir <strong>la</strong><br />
formación <strong>de</strong> <strong>es</strong>pecias fúngicas in<strong>de</strong>seabl<strong>es</strong>.<br />
La inv<strong>es</strong>tigación ci<strong>en</strong>tífica ha <strong>de</strong>mostrado que<br />
<strong>la</strong> formación <strong>de</strong> OTA aum<strong>en</strong>ta si los granos<br />
húmedos, o granos parcialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>spulpados,<br />
se <strong>de</strong>jan ferm<strong>en</strong>tar durante el secado <strong>en</strong><br />
una <strong>es</strong>teril<strong>la</strong>.<br />
Son varios los factor<strong>es</strong> que influy<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
el proc<strong>es</strong>o <strong>de</strong> ferm<strong>en</strong>tación, <strong>de</strong>stacando<br />
<strong>en</strong>tre ellos <strong>la</strong> variedad <strong>de</strong> cacao, <strong>la</strong> adición<br />
<strong>de</strong> cultivos iniciador<strong>es</strong> bacterianos, <strong>la</strong><br />
modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción pulpa/grano, <strong>la</strong><br />
aireación, y <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> volteo; <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
mayoría <strong>de</strong> los casos, sin embargo, se pued<strong>en</strong><br />
obt<strong>en</strong>er granos <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>a calidad simplem<strong>en</strong>te<br />
<strong>de</strong>jando que <strong>la</strong> ferm<strong>en</strong>tación progr<strong>es</strong>e<br />
durante tr<strong>es</strong> a cinco días, con un volteo único<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 24 y 36 horas, para asegurar <strong>la</strong><br />
uniformidad. La falta <strong>de</strong> ferm<strong>en</strong>tación o <strong>la</strong><br />
ferm<strong>en</strong>tación insufici<strong>en</strong>te dará lugar a granos<br />
violáceos (violetas) y pizarrosos, provocando<br />
un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l amargor y <strong>de</strong> <strong>la</strong> astring<strong>en</strong>cia.<br />
Con excepción <strong>de</strong> aquellos casos <strong>en</strong> los que <strong>la</strong><br />
tradición ha <strong>de</strong>mostrado que una ferm<strong>en</strong>tación<br />
más <strong>la</strong>rga r<strong>es</strong>ulta <strong>de</strong>seable, prolongar <strong>la</strong><br />
ferm<strong>en</strong>tación durante más <strong>de</strong> 120 horas<br />
aum<strong>en</strong>ta el ri<strong>es</strong>go <strong>de</strong> sobreferm<strong>en</strong>tación, con<br />
<strong>la</strong> pérdida consigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l sabor a choco<strong>la</strong>te<br />
y el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> sabor<strong>es</strong> in<strong>de</strong>seados <strong>de</strong>bido a<br />
<strong>la</strong> putrefacción. Algunas varieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cacao<br />
“fino o <strong>de</strong> aroma” tradicionalm<strong>en</strong>te nec<strong>es</strong>itan<br />
una ferm<strong>en</strong>tación más corta. Aunque <strong>la</strong>s<br />
explotacion<strong>es</strong> mo<strong>de</strong>rnas <strong>de</strong> cacao suel<strong>en</strong><br />
contro<strong>la</strong>r con cuidado <strong>la</strong>s condicion<strong>es</strong> <strong>de</strong><br />
ferm<strong>en</strong>tación, <strong>en</strong> los cacaotal<strong>es</strong> pequeños<br />
<strong>la</strong> ferm<strong>en</strong>tación se percibe más como un<br />
arte que como una ci<strong>en</strong>cia. Para evaluar el<br />
progr<strong>es</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> ferm<strong>en</strong>tación, los agricultor<strong>es</strong><br />
suel<strong>en</strong> cortar algunos granos a <strong>de</strong>terminados<br />
intervalos, con el fin <strong>de</strong> observar los cambios<br />
<strong>de</strong> color y <strong>de</strong>terminar el mom<strong>en</strong>to idóneo<br />
para <strong>de</strong>t<strong>en</strong>er el proc<strong>es</strong>o <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l<br />
aspecto externo <strong>de</strong> los granos, y sobre todo<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> pr<strong>es</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> unas <strong>es</strong>trías internas<br />
bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>finidas <strong>en</strong> los granos cortados; <strong>la</strong><br />
experi<strong>en</strong>cia l<strong>es</strong> indica que los granos ya <strong>es</strong>tán<br />
listos para el secado.<br />
Las pi<strong>la</strong>s o cajas <strong>de</strong> ferm<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />
cont<strong>en</strong>er granos húmedos proced<strong>en</strong>t<strong>es</strong><br />
<strong>de</strong> mazorcas sanas que hayan alcanzado<br />
una madurez sufici<strong>en</strong>te como para facilitar<br />
<strong>la</strong> separación manual <strong>de</strong> los granos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
p<strong>la</strong>c<strong>en</strong>ta y <strong>de</strong>l pericarpio. Deb<strong>en</strong> retirarse y<br />
eliminarse los granos dañados y <strong>en</strong>fermos,<br />
junto con los trozos <strong>de</strong> corteza y <strong>de</strong> p<strong>la</strong>c<strong>en</strong>ta.<br />
Las canastas, ban<strong>de</strong>jas o p<strong>la</strong>taformas<br />
empleadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> ferm<strong>en</strong>tación, al igual<br />
que toda herrami<strong>en</strong>ta (por ejemplo, pa<strong>la</strong>s)<br />
utilizadas, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong> un <strong>es</strong>tado<br />
razonablem<strong>en</strong>te limpio y seco <strong>en</strong>tre<br />
ferm<strong>en</strong>tacion<strong>es</strong>. Debe evitarse el contacto<br />
<strong>en</strong>tre los granos <strong>en</strong> ferm<strong>en</strong>tación y <strong>la</strong>s<br />
superfici<strong>es</strong> metálicas expu<strong>es</strong>tas. Se <strong>de</strong>be<br />
impedir que los granos <strong>de</strong> cacao <strong>en</strong>tr<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
contacto con el agua durante <strong>la</strong> ferm<strong>en</strong>tación.<br />
Convi<strong>en</strong>e elegir un <strong>es</strong>pacio cubierto y/o al<br />
abrigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> intemperie para asegurar una<br />
protección a<strong>de</strong>cuada contra <strong>la</strong> lluvia, los<br />
vi<strong>en</strong>tos y <strong>la</strong> luz so<strong>la</strong>r directa.<br />
59