Euskal Literatura IV

Gipuzkoa'n danetik dauzkagu garai ontan. Idazle punterengoak or
Orixe, Lizardi, Loramendi, iru baiño ez aipatzeko. Euskal literaturan
auek duten gurentasunik eztu oraindik —ai, bestelan ba'litz!— iñork
iritxi. Lizardi'k etzuen askorik idatzi; ezta Loramendi'k ere. Orixe'k,
bai, asko esan dezakegu, itz askatuz ta neurtuz.
Bizkai'tik ba'zetorren ere eragin gartsua, nun-nai nabari zan euskal
dardara edatua, ta Gipuzkoa'n ez ditugu irrintzilari ozkil melingak,
iru aipatuekin batera, Intzagarai, Eizagirre, Oiartzabal, Aitzol, Irazusta,
Markiegi anaiak, eta abar.
ITZAREN KEMENA.—Itzaren kulturak, esan dugunez, berein sail ditu
barnean artzen: teatru, bertso, olerki, irakurgai, saio. Gai guztiotan
landu ziguten zerbait aro artako idazleak.
1) Teatrua. Jolas, dantza, itzaldi ta antzekoen artean erriak antzerkia
ere maite duela-ta, antzertiari ere leku zabala eman zitzaion gerra
aintzinean. Or Lizardi, Markiegi, Amonarriz, Eizagirre, Barriola... beren
lan ederrakin.
2) Bertsolariak. Gaurko erri-kantariai ezertxo kendu gaberikan,
lengo aiek ere ba-zuten arnasa ta sua. Aiek gizakume saillak, erri-ertia
bera ziran koplari zoliai entzuten zioaztenak!
3) Olerkariak. Egundokorik onenak, gorago esan dugunez: Lizardi,
Orixe... ta auen ingurukoak.
4) Irakurgaiak. Saio, nobela ta abar, guztiak dute zerbait. Aldarte
onez, gatz eta ozpiñetan landuak geienak; iñoiz ere ez ditugu purtxil,
ez marxar.
5) Izlariak. Sarritan beintzat, aro bakoitzeko noraez ta bearkizunak
osatzen du gizona. Gure gizaldiak izlari trebeak bear zituen, abertzaletasuna
ereiteko ala ere, ta or Mikel Urreta, izlari erne ta errikoi;
or I. Artetxe, mediku ta izlari bikain; or P. R. Barrena, J. Aitzol eta
A. Onaindia, ezker naiz eskuma, iñoren aurrean aalkez ta zer-esanik
gabe sekula gelditu etziranak.
166