Jacek Kajtoch.

te w poemacie „Stary kościół miechowski: (np. sceny szkolne,
niektóre nawet bez zmian wejdą do księgi trzeciej). Najważniejsze,
że w „Pamiętnikach szkolarza miechowskiego" Bonczyk dał
się poznać po raz pierwszy jako humorysta. Rzecz, napisana na
dzień jubileuszu pracy nauczycielskiej Bieńka, wymagała raczej
tonu panegirycznego, toteż humor, ironia, jakie w niej niepodzielnie
panują, stanowią niespodziankę, która ratuje dzisiaj utwór
przed zapomnieniem.
Inne wartości posiada „Kazanie stołowe". Znowu miał to być
tylko utwór okolicznościowy: w lutym 1871 roku złote wesele
obchodził powszechnie szanowany nadsztygar Jan Maj. Wiersze,
które z tej okazji Bonczyk ułożył, miały dodać uroczystości splendoru.
Ale pisarz, sławiąc zasługi Maja, obszernie opisał dzień
pracy nadsztygara, jego obowiązki i prerogatywy. W ten sposób
„Kazanie stołowe" stało się literackim rekonesansem w tereny,
które ówcześnie (był to przecież dopiero początek działalności
pozytywistów warszawskich) nie były znane polskim literatom.
Wiersz Bonczyka jest najprawdopodobniej pierwszym większym
polskim utworem w XIX wieku, w którym doszły do głosu problemy
pracy i życia górników.
Dzień pracy Jana Maja wyglądał następująco:
„Już huczy ogień w piecu, kawa się gotuje,
Budzi Fatra, on na głos swej dostojnej bieży,
Sam tam daje rozkazy •— już woła dzwon wieży,
Już górnicy śpiewają; obersztajgra głowa
Recytuje: Upławski Piotr, Porwał, Podkowa,
Solipiwo, Pronobis, Dolibóg, Papiórek;
Recytuje jak zegar, postrugując piórek.
Uwija się wśród tłumu Albert Dziecko chudy:
„Herr Steiger, ich melde mich" 34
— marsz bez szychty z budy!
Dawa rozkaz pan sztajgier, już nalewa olej,
Proch rozdawa i czyni, co naznacza kolej.
[...]
Po śniadaniu się Fater w księgi zakopuje,
Na papierze się w szyby, w sztreki fatyguje,
Na pamięć zna puścizny, zna galmanu gniazda,
Od słów jego zależy fur i taczek jazda."
W „Kazaniu stołowym" Bonczyk formułuje pewien model
obyczajowy, wzór postępowania. Maj uporczywą pracą dobił się