Jacek Kajtoch.

dobną rolę pełnili mieszkający na Górze św. Anny franciszkanie.
Długo opierali się oni oderwaniu od reformackiej prowincji małopolskiej.
Organizując pielgrzymki do Częstochowy, Krakowa
i Kalwarii Zebrzydowskiej, pracowali na korzyść łączności Śląska
z pozostałymi ziemiami Polski.
... W tym świetle dodatkowego znaczenia nabiera jeden z najlepszych
fragmentów poematu. W pieśni III Spinczyk, śpiewak
kompanii pielgrzymów z Bytomia, odwiedził umierającego pustelnika
Aleksego. Gaszyna zapoznał go ze skarbami swojej biblioteki:
„To treny czarnoleskie — o treny! To Skarga —
To Matka Świętych Polska... już się tomik targa,
Podaj go!"
(III, 230—232)
Rzecz znamienna, że Aleksy po raz pierwszy ujawnia swoje
pochodzenie właśnie przed Spinczykiem, oddając mu rękopis poezji,
w której zawarł historię życia.
Spinczykowi „drżała ręka", kiedy podawał starcowi wymienione
przed chwilą książki. Bez wątpienia scena nabiera symbolicznych
rozmiarów. Gaszyna oddaje skarby narodowej kultury
przedstawicielowi śląskiego ludu. Dokonuje się przekazanie
przodownictwa w życiu narodowym. Nie ma podstaw, aby wątpić,
że Bonczyk wprowadził ten urywek, zdając sobie w pełni
sprawę z jego sensu społecznego i narodowego. Inne miejsca
poematu również przekonują, że autor w ludzie pokładał nadzieję
na przetrwanie polskości na Śląsku.
Powróćmy jeszcze do niejasnych epizodów w biografii Damiana
Gaszyny. Czytamy:
„Duch nieszczęsny Gaszynów porwał Damijana:
Obrałaś li ty Boga, tedy ja szatana! —
Ryknął młody Gaszyna, pędzi jak szalony,
Bo mu w wrzącej krwi gorał żar nieprzytłumiony!
Turkom zaprzedał życie i duszne zbawienie;
Z nimi bił Paskiewićzów, Diebiczów, sumienie
Giaura wściekłego spało; tak lata płynęły,
Czerstwość, młodość Gaszyny srodze pochłonęły
W krwi strumieniach, pożarach, lecz szczęścia nie dały!"
(VI, 248—256)