Jacek Kajtoch.

,,słodcy przyjaciele". Gdzie indziej czytaliśmy o obawie Bonczyka,
że niektórzy koledzy wydrapią mu oczy. Portrety znajomych
były wierne. Mogli oni jedynie mieć autorowi za złe, że ujawnił
przed światem ich myśli i słowa, szczególnie, że część z nich —
ta najbardziej „centrowa" — coraz bardziej stawała się niepopularna.
Postać Jana Grelicha, proboszcza w Leśnicy, zmarłego krótko
po opuszczeniu Góry św. Anny przez franciszkanów, zajmuje
w poemacie miejsce eksponowane (przede wszystkim pieśń II).
Jego słowa należą do najbardziej ważkich, wywołują dyskusję.
Grelich został w „Górze Chełmskiej" wyidealizowany. Bonczykowi
bowiem nie chodziło o fotografię konkretnej osoby, ale
o uogólnienie, prezentację postawy, pewnych cech, które znamionowały
odłam kleru zaangażowanego w działalność „Centrum".
Sylwetka Grelicha nie jest jednoznaczna.
Półki biblioteczne w jego pokoju uginają się od dzieł „polskich
geniuszów". Grelich posiada gruntowną wiedzę historyczną,
domyślamy się, że cechuje go dosyć daleko posunięty sceptycyzm
wobec państwowych władz pruskich i „świata panów", nie mówi
jednak wiele na ten temat, bo nie chce „rozpalać drażliwego
ducha" słuchającej go młodzieży. On to właśnie zaprezentował
okolicznym wielebnym — zgromadzonym na obiedzie w farze
leśnickiej — galerię zasłużonych „ojczyzny filarów". Była ona
co prawda w dużym stopniu przypadkowa, niemniej nie zabrakło
w niej postaci najważniejszych, a wśród zasług wymieniał Grelich
przede wszystkim dla polskości. W osobie Szafranka podkreślał
on nieustępliwość w walce z berlińskim rządem („Jędrny
mówca, w Berlinie niemiły bratanek"), podobnie w przypadku
głośnego ludowego poety i żarliwego patrioty Ligonia („Nigdy
nie zwijający przed wrogiem proporca") lub Karola Miarki („jego
czystej prozie / Język zdrowie zawdzięcza, on chorobę kozie!")
Jednakże w wystąpieniu Grelicha znajdują się zdania, które
świadczą o programowym zawężaniu obrony praw narodowościowych
do postulatu swobodnego' używania polskiego języka.
Właśnie za „politykę", za odstępstwo od Centrum i wysuwanie
nieminimaiistycznych żądań Grelich atakuje Stanisława Radziejewskiego,
w 1886 roku redaktora „Katolika", i Franciszka Przyniczyńskiego,
wydawcę „Gazety Górnoszląskiej":