Jacek Kajtoch.

mian znalazł w odludnym miejscu chatę, w której umierała mściwa
matka uwiedzionej. Przed śmiercią wyznała winę. Teraz wydawałoby
się, że nic już nie stoi zakochanym na przeszkodzie.
Damian pojechał ponownie na Ukrainę. Niestety, Anny już nie
zastał, od roku przebywała w Żytomierzu w monasterze. Przysiągłszy,
że nie zakłóci spokoju Anny, słowa co prawda dotrzymał,
ale skłócony z Bogiem i światem zaciągnął się w służbę
turecką. „Wściekły giaur" kilka lat walczył z Rosjanami po stronie
Turków, potem wziął prawdopodobnie udział w powstaniu
listopadowym i przez pewien czas przebywał na emigracji. W 1835
roku odwiedził znowu Ukrainę. Gdy dowiedział się o śmierci
Anny, na jej grobie poprzysiągł zostać pustelnikiem.
Nie trzeba nawet posiadać drobiazgowej znajomości historii
poezji, aby udowodnić frazeologiczne i sytuacyjne powiązania
poematu z tradycją romantyczną, np. Antoniego Malczewskiego
lub Bohdana Zaleskiego. Jako dowód niech posłuży następujący
cytat:
„Zwiedziłem śnieżne Tatry i zamojskie wały,
Oraz Lwów mnogowieżny, uczony Krzemieniec,
Bitny Zbaraż, Tarnopol, Podolski Kamieniec,
Wreszcie łany bez granic, w których oko ginie,
W bujnej, śpiewnej, płaczliwej, jednej Ukrainie.
Tam to w dobrach Potockich — widzę rząd topoli
I pałacyk drewniany •— tam mieszkał Podstoli,
Mąż i żona bezdzietni, lecz pod ich opieką
Dziewoja niby z raju, kryjąca powieką
Oko pełne tajemnic; kiedy nim zaświeci,
Gromi, walczy, zwycięża i pożar roznieci".
(VI, 88—98)
Gdyby na podstawie tego fragmentu wnioskować o lekturze
Bonczyka, „bitny Zbaraż" sugerowałby, że poeta niedawno ukończył
czytanie „Ogniem i mieczem" Sienkiewicza. Oczywiście, sytuacja,
jaka została tutaj przedstawiona, nawiązuje do „Marii"
Antoniego Malczewskiego.
Za więzami z poezją romantyczną przemawia także kreacja
„wściekłego giaura". Wspomnienia z lektury wzmacniały dodatkowo
wieści, które zapewne dotarły do poety, o samobójczej
śmierci Sadyka Paszy, Michała Czajkowskiego, w styczniu 1886.