Jacek Kajtoch.

miast kształtowały się poniżej przeciętnej, np. w 1880 roku dzienny
zarobek górnika wynosił 2,15 marki (w Zagłębiu Ruhry 2,70).
Na tym tle dochodziło do konfliktów i starć. W latach 1870—1877
odbyło się 13 strajków, w tym dwa bardziej masowe. Jedne
z większych miały miejsce pod Bytomiem: w 1871 górnicy z Królewskiej
Huty zdemolowali dom inspekcji górniczej, w 1873 wybuchł
strajk okupacyjny w kopalni „Scharley". Oczywiste, że
w tej sytuacji coraz większe wpływy zaczynała mieć socjaldemokracja;
widać to było najlepiej na przykładzie wzrostu liczebnego
głosów, oddanych na kandydatów Socjaldemokracji Niemiec. Otóż
w 1884 roku ilość ta wzrosła o 81 proc, w 1887 roku o 400 proc,
a w 1890 roku o 1233 proc. Owe fakty wpłynęły na ujęcie problemu
w poemacie. Rzecz jasna, komentarz, w jaki zaopatrzył
autor wspomniane przemówienie, nie był aprobujący. Jednakowoż
Bonczyk był rzeczowy, wykazał szacunek i zrozumienie dla
przedstawionej argumentacji, unikał akcentów, które by dyskredytowały
walory osobiste przeciwnika. Niemniej stanowisko autora
nie było do końca konsekwentne. W innym tonie niż Preuss
mówią o pierwszych agitatorach laickości mniej wykształceni
bohaterowie poematu (por. opowieści o Wulim i Halfarze, VIII,
99—131, 132—139).
Przed trzydziestu laty Wincenty Ogrodziński wszechstronnie
rozpatrzył zalety literackie „Starego kościoła miechowskiego".
Nie wyciągnął — niestety — wniosków z przedstawionego materiału.
Krytyk dokonał rozbioru poematu na tle najgłośniejszych
epopei światowych: „Iliady" Homera, „Eneidy" Wergiliusza,
„Hermana i Doroty" Goethego oraz „Pana Tadeusza" Mickiewicza.
Okazało się, że Bonczyk miał duże przygotowanie literackie
i umiał korzystać ze zdobyczy technicznych światowej
epiki. Jednak Ogrodziński nie osiągnął o wiele więcej, jak udowodnienie
nie kwestionowanej zresztą nigdy erudycji pisarza.
Nawet wykazanie po raz pierwszy więzów pokrewieństwa, jakie
łączyły „Stary kościół miechowski" z „Panem Tadeuszem", dawało
pole dla refleksji raczej nad świadomością narodową Bonczyka,
niżeli tajemnicami jego kunsztu artystycznego. Nadal bobiem
brakowało klucza, który by otworzył drogę do wyjaśnienia
wartości artystycznych poematu.
Wydaje się, że najistotniejsze dla poematu było przyjęcie przez